Nood breekt wet. Dus wanneer je terroristen wilt vangen, zijn alle middelen toegestaan. Dan mag je stiekem je eigen burgers afluisteren, verdachten stiekem arresteren en opsluiten, of ze (minder stiekem) opsluiten zonder duidelijke aanklacht en zonder uitzicht op een eerlijk proces. Gevangen mogen gerust gemarteld worden, en iedereen die verdacht is maar die je niet te pakken krijgt, mag je met drones naar de andere wereld schieten.
Kortom, de War on terrorism heeft de macht van met name de Amerikaanse president dermate vergroot, dat je gerust kunt spreken van het einde van de Amerikaanse rechtstaat. Want Obama is niet van zins die dictatoriale bevoegdheden terug te draaien.
Het Grote Oppakken
Een en ander zou nog enigszins verdedigbaar zijn, als je op die manier inderdaad terroristen kunt vangen. Wat dat Grote Oppakken betreft, is het antwoord inmiddels wel duidelijk: dat heeft geen enkele geloofwaardige terrorist achter de tralies gebracht. De enige resterende rechtvaardiging is dat de interessante gevangenen informatie zouden geven – wanneer je ze maar voldoende martelt. Sterker, nadat Osama Bin Laden was vermoord, werd gezegd dat hij alleen maar gepakt kon worden dankzij de resultaten van martelen.
In de film Zero dark Thirty wordt martelen om dezelfde reden verdedigd. Zeker, martelen is vreselijk, dat zien we ook. En er was meer informatie over de schuilplaats van Osama, ook dat wordt benadrukt, maar al deze politiek correcte nuanceringen kunnen niet verhullen dat de film de centrale boodschap van het Pentagon onderstreept: zonder martelen was Osama nooit gepakt. Of we dus maar op willen houden met twijfelen aan de nut en noodzaak van martelen. En dus van die massale arrestaties.
Inquisitie
Het idee is zo simpel. De gemartelde wil niet praten, maar als je hem maar lang genoeg pijnigt, komt hij een keer op andere gedachten en laat hij zijn geheimen los. Zo dacht de inquisitie er vijf eeuwen geleden over, zo denken de Amerikaanse militaire autoriteiten er nog steeds over. (In andere landen ligt dat veelal anders; daar martelen ze om een verdachte een valse verklaring op te dringen, zodat hij aan een schijnproces meewerkt, of ze martelen gewoon voor de lol.)
De achterliggende veronderstelling is dat de gemartelden tot op het laatste moment, na de meest gruwelijke pijnen te hebben ondergaan, nog steeds over zoiets als een rationeel redenerende geest en een vrije wil beschikken. Jammer genoeg geeft wetenschappelijk onderzoek juist het tegenovergestelde aan. Gemartelde getuigen zijn waardeloos.
False memories
De Ierse psycholoog Shane O’Mara vatte het onderzoek op dit terrein samen in een artikel in Trends in Cognitive Science in 2009 (toen de Amerikaanse martelpraktijken nieuws werden). Wie extreem veel slaap tekort komt, of extreem veel pijn moet ondergaan, of extreem angstig is, tast daarmee het functioneren van zijn brein en geheugen aan. Zijn denken wordt daardoor steeds minder rationeel. Het bewustzijn raakt ernstig verlaagd. Spreken is voor de gemartelde identiek met tijdelijk ontsnapping aan de pijn. De hogere hersencentra slaan onder deze druk aan het fantaseren, en dat maakt elke uitspraak van de gemartelde onbetrouwbaar.
Herinnering en fantasie gaan volledig door elkaar lopen, en worden vermengd met de suggesties die de beulen hebben gedaan. De uit angst voor de pijn gedane uitspraken worden daarbij ook direct opgeslagen, als false memories, waardoor de echte herinneringen voorgoed vervuild raken. De gemartelde weet na enige tijd echt niet meer wat er gebeurd is, en wat hij onder druk van marteling heeft verzonnen.
Folk psychology
Martelen levert geen informatie op; het vernietigt informatie. Het hele idee dat je door martelen iemand informatie kunt ontfutselen, omdat hij tot het rationele besluit komt dat hij (of zij) nu wel genoeg pijn heeft ondergaan, is niet meer dan folk psychology, van het type: dikke mensen zijn gezellig. Je kunt nog beter een paragnost raadplegen.
Maar in de strijd tegen het terrorisme is de mythe van de nuttige marteling onmisbaar. Het is de laatste resterende vergoelijking van het onmenselijke Amerikaanse anti-terrorismebeleid. Simpelweg erkennen dat die Amerikaanse aanpak verspillend, onwetend, nutteloos en (voor de reputatie van de VS) verwoestend is geweest, is voor Amerikanen ondenkbaar. Ook voor regisseur Kathryn Bigelow.
