Het Museum Volkenkunde in Leiden heeft momenteel de tentoonstelling ‘Verlangen naar Mekka – de reis van de pelgrim’ . “Schitterende voorwerpen, persoonlijke verhalen en indringende reportages geven een alomvattend beeld van deze indrukwekkende pelgrimstocht ”. De ronkende tekst geeft al aan dat de bezoeker het vooral mooi moet vinden. Het wordt geen diepgravende tentoonstelling met duiding of kanttekeningen. Waarom eigenlijk niet?
Dat komt waarschijnlijk door de hoofdsponsor van de expositie: Aramco, de Saudische staatsoliemaatschappij. De Saudi’s hebben een heel eigen visie op de islam. Niet de meest vooruitstrevende; gewoon de regels volgen en vooral geen lastige vragen stellen. De Saudi’s willen Oemma (eenheid) uitstralen, dus andere visies op de islam zijn niet gewenst. Met zo’n hoofdsponsor heeft een museum natuurlijk weinig speelruimte. En dat merk je: de tentoonstelling is oppervlakkig. Het blijft hangen in ‘wat’. Het ‘waarom’ van de verschillende aspecten van de pelgrimstocht wordt nauwelijks duidelijk gemaakt.
Neem bijvoorbeeld de Ka’aba, een vierkante tempel met daarin een steen die naar verluidt uit het paradijs komt. De Ka’aba is het centrum van Mekka en daarmee van de pelgrimage. Waarom verklaart de expositie niet duidelijker waarom al die miljoenen pelgrims een steen vereren? Dat is namelijk best interessant: ooit was de Ka’aba een Pantheon waar honderden goden werden vereerd door pelgrims die er al eeuwen kwamen. Op den duur was Allah de hoogste god van de Ka’aba. Mohammed heeft vervolgens die andere goden er uitgegooid. Geen controversieel verhaal in de islam, belangijk verhaal voor de pelgrimage, maar het ontbreekt volledig in de tentoonstelling. Verder is er, op een enkele opmerking na, geen aandacht voor het verschil tussen soennieten en sjiieten. Hoe moet de bezoeker nu leren of de vele verschillende stromingen in de islam allemaal op dezelfde manier op pelgrimage gaan? Ook de ‘Disneyficatie’ van de pelgrimage blijft onderbelicht: de Saudi’s slopen bijna heel Mekka om ruimte te maken voor pelgrims. Is dat goed, omdat zo meer moslims op pelgrimage kunnen? Of slecht, omdat het ten koste gaat van de feitelijke fundamenten van Mekka? En waar zijn de klachten dat Mekka onbetaalbaar wordt voor gewone pelgrims.
Natuurlijk wil een museum niet bijten in de hand die haar voedt. Maar bezoekers mogen verwachten dat ze in een museum objectief worden geïnformeerd. Dan deed het Drents museum het begin dit jaar beter: het sociaal-realisme van de Soviet-Unie werd in hun tentoonstelling ontmaskerd als mythe. Bovendien was er naast de idealiserende kunstwerken een aparte tentoonstelling over hoe het leven in de Soviet-Unie destijds echt was. Maar ja, het Drents Museum wordt dan ook flink gesponsord door de Nederlandse Aardolie Maatschappij. Als de Nederlandse subsidiekraan voor cultuur wordt dichtgedraaid, vult de buitenlandse subsidiekraan dat gat wel op. Binnenkort in het Stedelijk: een ode aan de Culturele Revolutie van Mao, gesponsord door Huawei?
Overigens is de tentoonstelling het Museum Volkenkunde wel degelijk de moeite waard. Het museum heeft zich niet ingelaten met Wahibitische propaganda. Het is een feitelijke tentoonstelling, prachtig vormgegeven, en bijzonder informatief over allerlei aspecten van de pelgrimstocht naar Mekka. Zowel nu, als door de eeuwen heen. Handig voor als je nog helemaal niks weet over de islam. Er is niks mis met wat het museum toont, maar ze tonen niet genoeg. Maar elke bezoeker voelt op zijn klompen aan dat de pelgrimage nu te rooskleurig, eenzijdig en oppervlakkig wordt weergegeven. Daarmee is ‘Verlangen naar Mekka – de reis van de pelgrim’ eerder een mooie presentatie van de VVV van Mekka, dan een grondige tentoonstelling van een serieus museum.
Rijksmuseum Volkenkunde, Leiden: Verlangen naar Mekka – de reis van de pelgrim. Tot en met 9 maart 2014
Beeld: Fadi El Benni
