Recent was ik op een verjaardag in Volendam (ja, daar ja), waar de gasten en gastheer verwoed spraken over het onlangs gevallen college. Er bleek al drie jaar een touwtrekwedstrijd bezig tussen Edam en Volendam over de plek van het gezamenlijke gemeentehuis. Er werd gepleit voor het cachet van het oude gebouw in Volendam, maar dat paste niet bij de eisen van een modern kantoor. Een gewezen gebouw in Edam had niet voldoende parkeerplaatsen voor de ambtenaren en een plan voor nieuwbouw hing al maanden in de lucht maar was nog steeds niet duidelijk. “Allemaal ónzinargumenten!”, bitste één van de verjaardagsgasten. Het ging gewoon om prestige van de bestuurders die een mooi gebouw (op)eisten en perse vanuit hun eigen dorp wilden regeren, vond de verjaardagsgast.
Dat bestuurders eisen stellen aan beleid en de voortgang daarop is begrijpelijk, zelfs voorwaardelijk als het gaat om het inwilligen van de eerder gemaakte beloftes aan hun kiezers. Echter, veelal worden deze eisen gecombineerd met allerlei randvoorwaarden waar zij pretenderen recht op te hebben. “Ik heb beloofd mij in te zetten voor de jeugdwerkeloosheid in deze regio, maar dan moet ik wel op de fiets naar een gemeentehuis in mijn eigen dorp kunnen”, een redenering die kant noch wal slaat.
Deze ‘logica’ zegt iets over de mindset en de belevingswereld van deze bestuurder(s). In het voorbeeld van Edam-Volendam lijkt ‘prestige’ een na te streven waarde te zijn waarvan onduidelijk is hoe deze te rijmen valt met de publieke waarden.
Steeds vaker wordt er in discussie in de media en binnen het publieke domein een pleidooi gehouden voor dienend leiderschap. Kenmerkend bij dienend leiderschap in de publieke sector is dat het gezag niet wordt ontleend aan de locatie van het gemeentehuis, het type dienstauto met of zonder chauffeur of de grootte van de gemeente, maar aan de dienstbaarheid aan het publieke belang. De dienende bestuurder streeft het publieke belang na en draagt zorg dat hij te allen tijde voldoet aan twee eisen; hij neemt verantwoordelijk voor en is en aanspreekbaar op zijn werk (transparantie).
De breed uitgemeten voorbeelden van bestuurders die rondreden in luxe racemonsters, er een consultancybureau ernaast runden op naam van hun vrouw, kantoor hielden op de Zuid-As of berucht waren vanwege hun agressieve en onbegrijpelijke overnamestrategieën, maken dit ‘zonnekoning-gedrag’ in de ogen van de burger onacceptabel.
De psychologische analyse van dit type bestuurder laat zien dat hij zich de eigenaar waant van een bedrijf. Hij is uit het oog verloren dat hij de aansturing van een gemeenschappelijk bezit mocht uitvoeren, vanuit een dienende rol en in dienst van de burgers die van zijn dienstverlening gebruik maken.
Hoe kan er concreet gewerkt worden volgens de principes van dienend leiderschap? In één zin: het tonen van dienstbaarheid aan professionals en burgers zonder de verantwoordelijkheid voor degelijk financieel en organisatorisch beheer uit het oog te verliezen.
Dat is geen gemakkelijke taak, zeker niet omdat de publieke bestuurder heeft te dealen met stakeholders met verschillende eisen en verwachtingen (denk aan projectontwikkelaars en milieugroeperingen). Daarom is de eerder genoemde transparantie van belang: de bestuurder toont verantwoordelijkheid en aanspreekbaarheid door uit te leggen waarom hij bepaalde keuzes maakt als daar om gevraagd wordt. Niet alleen in een jaarverslag, maar continu in zijn dagelijks handelen.
En bij dit dagelijks handelen en bij de beleidsontwikkeling staat slechts één vraag centraal: als we dit doen, wát heeft de burger er dan precies aan? De burgers zijn voor hun welzijn afhankelijk van een goede uitoefening van publieke taken en zij mogen daarop rekenen. De gemeente Edam-Volendam is exemplarisch voor bestuurders en complete colleges die dit uitgangspunt uit het oog zijn verloren.
Wat zou het mooi zijn als een bestuurder zou zeggen dat hij zijn baan niet voor het geld, het prestige of het carrièreperspectief heeft gekozen maar vanwege de mogelijkheid om zijn maatschappelijke plicht uit te voeren en verbetering te bewerkstelligen, gevoed door zijn betrokken burgers. Mocht ik deze bestuurder eens op een verjaardag tegenkomen, zou ik er graag met hem op toasten.
Wouter Smit is promovendus, publicist en bestuurslid bij Denktank Prospect. Hij schreef dit artikel op persoonlijke titel.
