Spannende tijden voor Vladimir Poetin. De mogelijke daling in olieprijzen zou er wel eens voor kunnen zorgen dat het einde verhaal is voor de beste man. Wees niet getreurd, dit zal uiteraard niet het einde betekenen van politiek handjeklap en andere Bassie-praktijken. Het idee dat met Poetin ook wel de politieke elite die hem in het zadel houden zal verdwijnen is simplistisch. Een homogeen blok is deze elite allerminst. De vraag is of met een mogelijke val van Poetin de politieke of juist de economische elite de overhand zal krijgen.
Rusland is dermate afhankelijk van olie, dat de prijzen direct te koppelen zijn aan economische groei. De minimale prijs die Rusland nodig heeft om quitte te draaien, en dus het huidige budget te kunnen handhaven, ligt op $117 per vat. De huidige ontwikkelingen lijken erop te wijzen dat Rusland binnenkort deze minimale prijs niet meer zal kunnen binnen harken. Zo worden niet alleen de sancties tegen Iran stap voor stap afgebouwd, maar ook de Libische export komt langzamerhand weer op gang. Tegelijkertijd kondigden de Amerikanen een verhoogde olieproductie aan. Volgens zowel Deutsche Bank (PDF) als Bank of America zou dit een dip kunnen veroorzaken in de olieprijzen. Goed nieuws voor autorijders, zeer slecht nieuws voor Rusland – dat niet continu het verschil kan blijven bijleggen uit de slinkende reserves.
Bron: marketmonetarist.com
Zeker aangezien Rusland ook weinig anders heeft dan olie (en gas), technische kennis moet nog altijd worden geïmporteerd. Om te begrijpen welke machten zich mogelijk gaan roeren mochten Poetin & co. in een benarde positie terecht komen, is het van belang om een onderscheid te maken tussen de politieke en economische elite in Rusland (met beide andere belangen).
In zijn begindagen heeft Poetin oligarchen met teveel praatjes buiten spel gezet: zo verloren Gusinsky en Berezovsky hun TV-zenders en Poetin zette hiermee de economische politieke elite van oligarchen buiten spel. Deze elite (ook wel ‘de Familie’ genoemd wegens hun familiebanden met Yeltsin) werd in feite in de jaren ’90 al geïnfiltreerd door de ‘silovaki’: een groep voormalig KGB- en BuZa-baasjes met een positieve houding ten aanzien van het Westen (en voornamelijk diens mogelijke investeringen in Rusland), maar tegelijkertijd Rusland weer in oude glorie hersteld wilden zien. Binnen de ‘Familie’ waren er enkele oligarchen die nieuw bloed, waaronder Poetin, uit de “St. Petersburg Brigade” introduceerden binnen deze elite.
Deze achtergrond (PDF) verklaart allereerst de hybride Russische economie die op het eerste gezicht een haast schizofreen karakter heeft. Aan de ene kant is er sterke staatscontrole over oliebedrijven. Deze is onder Poetin sterk gegroeid, waarvan de overname van voormalig privaat oliebedrijf Yukos een goed voorbeeld is. Tegelijkertijd zijn de buitenlandse investeringen over de jaren gestimuleerd en is Rusland sinds 2012 lid van de World Trade Organization (WTO). Ten tweede verklaart deze achtergrond het ontstaan van een nieuwe hybride elite. Poetin heeft namelijk bij de staatscontrole de bestuursplekken wel uitgedeeld aan hem goedgezinde politieke elite.
Hierdoor is Poetin met name afhankelijk van de zogenaamde ‘silovarchen’, oftewel politici die ook nog wel eens willen bijklussen binnen staatsbedrijven. Hoewel zij dus economisch gezien goede zaken doen, komt dit feitelijk neer op een politieke elite. Onder politieke elite valt met name de elite waarvan Poetin momenteel afhankelijk is, terwijl de economische elite meer hangt richting Medvedev. Aangezien zijn steun bij lange na niet zo sterk is vanuit de elites (die nog teveel verdienen aan de huidige situatie), heeft hij met name hulp nodig van het Westen. Waar Poetin de media in het binnenland vooral gebruikt om de mensen dingen niet te laten zien, gebruikt de veel zwakkere (maar tegelijkertijd meer liberale) achterban van Medvedev de media in het buitenland om vooral zoveel mogelijk te laten zien. Waar het Westen gretig smult van deze verhalen over fraude, corruptie en mensenrechtenschendingen – is het wel van belang te onthouden dat deze ‘liberalere’ elite eveneens bestaat uit oude bekenden. Zoals voormalig premier onder Yeltsin (en onderdeel van de ‘Familie’-clan), Mikhail Kasyanov. Hiermee is ook het afschilderen van Medvedev als trekpopje van Poetin wellicht ook iets te kort door de bocht, tenzij trekpopjes tegenwoordig aan stoelpoten zagen.
Toch kent ook Poetin’s macht grenzen: zo probeert hij nu langzamerhand iets te doen aan de gigantische witwasmachines van oude restanten van de Yeltsin Familie. Deze oligarchen wassen hun geld wit via banken. Rusland kent mede daarom ook een belachelijk hoog aantal banken. Dit maakt de bankensector dus bij uitstek een economische elite, aangezien de banken feitelijk neerkomen op privé-accountants van oligarchen. Poetin probeert deze stap voor stap terug te brengen, door niet-Kremlin vriendelijke banken via de centrale bank aan te pakken.
Een tweede sector van economische elite waar zelfs Poetin op zijn tellen moet passen is de staalindustrie. Zo bestond het plan ook deze meer te centraliseren en feitelijk het aantal fabrieken terug te brengen. Probleem is dat juist in de Russische staalindustrie (bestaande uit RUSAL, Norilsk, Metalloinvest, Mechel en Evraz) niet alleen de oligarchen zitten met de meeste (stabiele) macht, maar ook met de meest intens diepe haat voor elkaar.
Kortom: ook al zou Poetin door de dalende olieprijzen niet langer de hand kunnen zijn die de elite voedt, is het nog maar de vraag of daarmee het Westers klinkende alternatief ook daadwerkelijk neerkomt op een liberaal alternatief. De St. Petersburg-brigade was immers ook het meer pro-Westerse alternatief dat stiekem werd toegejuicht toen zij de eerste stappen zette om de oude Yeltsin-clan uit te hollen. Blind vertrouwen in het liberaal gehalte van de economische elite omdat zij zichzelf profileren als meer ‘pro-Westers’ zou tomeloos naïef zijn.
