ISIS is bezig aan een opmars, heeft zonder al teveel weerstand Mosul kunnen innemen, en stevent nu af op de hoofdstad van Irak: Bagdad. Daarnaast zijn ze supereng vanwege hun massa-executies, de wapperende zwarte vlaggen met witte kriebels en omdat ze zich al koppensnellend een weg banen richting hun gedroomde kalifaat. Alvorens de schuilkelder te vullen met blikken ham en jerrycans drinkwater, is het wellicht een goed idee om de zaken even nuchter op een rijtje te zetten.
ISIS. De onduidelijkheid begint al bij het acroniem. Door sommige analisten wordt de organisatie steevast ISIL genoemd, omdat deze ‘al-Shams’ vertalen als ‘de Levant’. De Arabieren houden het zelf het gewoon op het acroniem Daash. Het Nederlandse persbureau ANP volgt op zijn beurt de mediaan van zijn klanten. Maar het maakt niet zoveel uit wie welk acroniem gebruikt, het belangrijkste om te weten is dat het gaat om een soennitische militie van 10.000 à 12.000 man die redelijk prima wordt gefinancierd door bepaalde individuen uit de Golfstaten (denk Qatar, Koeweit, Saudie-Arabië en andere Amerikaanse vrinden). Daarnaast deed ISIS de Centrale Bank in Mosul aan en wist 240 miljoen dollar buit te maken. Het merendeel van de strijders komt uit Irak of Syrië, en dan is er nog het handjevol paupers uit de Europese banlieus waar wij ons in Europa zo druk over maken, maar hun strategische bijdrage is nagenoeg nihil. De buitenlandse vechters – en hier mag Rusland zich zeker zorgen om mag gaan maken – die echt een dikke vinger in de pap hebben, zijn Tsjetsjenen: zo’n 1000 man vecht mee. Voornamelijk onder leiding van Tarkhan Batirashvili, aka Abu Omar al-Shishani. Die geniet een bijzondere status binnen de organisatie. Hij had niet zoveel zin om de eed af te leggen voor onvoorwaardelijke steun aan ISIS, aangezien er namelijk al een eed was aan Umarov (die een kalifaat in de Kaukasus wil stichten later als hij groot is). Desalniettemin mocht hij voorop lopen richting Mosul. Hoewel 1000 Tsjetsjeense-oorlogsveteranen hun gewicht in tactisch goud waard zijn, blijft de vraag hoe 10.000-12.000 (in conventionele termen niet meer dan een divisie) zo snel hebben kunnen doorstoten.
De organisatie vindt zijn oorsprong als soennitische militie in Jordanië rond 2002, in de paramilitaire organisatie al-Tawhid die voornamelijk bestond uit veteranen uit de eerste Afghaanse oorlog (die met de Russen). Doel van al-Tawhid: een kalifaat stichten. Dit bleek een brug te ver, maar de organisatie kreeg een nieuwe opleving dankzij de insurgency in Irak. Toen de Amerikanen binnenvielen wisten de soennieten namelijk al hoe laat het was: met het een kopje kleiner maken van het soennitische regime van Saddam was wel duidelijk waar het toekomstige strijdtoneel zich zou bevinden. In het begin sloten de vechters, zoals latere commandant al-Zarqawi, zich aan bij een Koerdische organisatie, Ansar al-Islam. Toen deze organisatie (letterlijk) onder vuur kwam te liggen in 2010, vluchtten de strijders van deze groepering richting het soennitische gedeelte van Irak. Zij sloten zich aan bij verschillende groepen (onder andere Al Kaida in Irak) met nog veel meer verschillende acroniemen. Toen zijn organisatie uiteindelijk de naam ISI kreeg (zonder S, want toen beperkten de ambities zich nog tot Irak), in de herfst van 2006, was al-Zarqawi zelf al omgekomen tijdens een luchtaanval van de Amerikanen.
Dit laat ook zien dat ISIS een organisatie is die ad hoc reactionair opereert en zich razendsnel weet aan te passen aan de omgeving – en net zo makkelijk van acroniem verwisselt als van commandant. Waar zij eerst de strijd aangingen in Jordanië, gingen zij daarna even makkelijk over richting Koerdistan, Irak, vervolgens Syrië en nu zowel Irak als Syrië. Voor elk nieuw strijdtoneel een ander acroniem, maar in principe dezelfde soennitische militie. Nu het zo lekker gaat in Irak, hebben ze al beloofd maar weer eens een gokje te wagen om oude aartsvijand van 10 jaar geleden – Jordanië – omver te werpen. De huidige commandant, Bakr al Baghdadi, is ook op traditionele wijze aan de macht gekomen: zijn voorganger is uit de stoel geblazen tijdens een luchtaanval van de Amerikanen. Hij is voornamelijk bekend door zijn fittie met Al Kaida frontman Ayman al-Zawahiri, wat hem geen windeieren heeft gelegd. Als zelfs Al Kaida je al te ver vindt gaan, kan je er vanuit gaan dat je flink punten gaat scoren in een morbide geweldscultuurtje waar het afhakken van handen, het koppensnellen met botte keukenmessen en het executeren van soldaten die zich al hebben overgegeven bon ton is. Dan zit je ook qua online rekrutering voor jonge gefrustreerde pubers in schotelwijken met razende hormonen en geweldsfantasieën helemaal okiedokie.
Zoals onzer aller Anno Bunnik vorige week optekende: de staat van het Irakese leger is nou niet bepaald om over naar huis te schrijven. Dat komt mede doordat de Amerikanen het Irakese leger primair vorm hebben gegeven als ‘klassieke’ krijgsmacht die tegen het militaire gewicht van Iran moest kunnen balanceren. ‘Verassend’ genoeg blijkt nu niet Iran, maar een stel losgeslagen onconventionele strijders de primaire dreiging. Afgezien van de deplorabele staat van het leger, dat het tactisch inzicht lijkt te hebben van een sperzieboon, speelt er nog iets op de achtergrond: waarom zouden de Irakezen vechten, voor welk Irak? Met de inval van de Amerikanen in het land werd het uiteenvallen van de staat onvermijdelijk, en dat deed het ook. Alleen viel Irak uiteen in twee stukken, in plaats van de meer logische drie stukken: doordat Irak leek op te splitsen in een Koerdisch en een sji’itisch gedeelte, voelden veel soennieten zich achtergesteld. Het “Irakese” leger bestond voornamelijk uit voormalige sji’itische milities en het midden van Irak (de zogenaamde ‘soennitische driehoek‘) werd onder de duim gehouden door deze milities. Het enige wat ISIS doet, is de onvermijdelijke driedeling van Irak doordrukken. De tegenstand is tot nu toe ook niet heel groot: zowel de sji’ieten als de Koerden waren niet zo naïef om te denken dat de soennieten nooit hun deel van de Iraakse taart zouden komen opeisen. Daarnaast zijn veel sji’ieten uit het leger gevlucht omdat de door ISIS veroverde gebieden soennitisch zijn met een bevolking die grotendeels meer opheeft met ISIS dan met het leger. De soldaten hebben weinig zin om middenin een kolkende volksopstand te komen en vluchten tot nu toe liever. Dat ligt anders in het geval van Bagdad en sj’itische steden als Najaf en Karbala. Meer dan de driehoek terugeisen zullen de sji’ieten (gesteund door Iran) en de Koerden niet toestaan: mede daarom houdt ISIS halt voor de poorten van Bagdad.
Allemaal leuk en aardig, maar wat moet Nederland hiermee? Twee dingen. Allereerst: laat dit alvast een wijze les zijn voor alle militaire trainingsmisies, en vraag je nog eens af hoeveel zin het überhaupt heeft om legers in fragiele staten (die overduidelijk geen natiestaat zijn) met grote etnische of sektarische verschillen ‘op te leiden’ tot kunstmatige eenheid. Een natiestaat groeit niet vanzelf nadat je er een leger neerzet. Dus nog even achter de oren krabben over wat wij in Oeganda, Burundi, Afghanistan en Bosnië allemaal voor ogen hebben qua het opleiden van een leger, en in hoeverre dat nou realistisch is.
Ten tweede, en hoewel de 100+ Nederlandse parels van de samenleving en ‘helden’ tactisch en strategisch niet bar veel in de melk hebben te brokkelen, lijkt het ons niet zo’n heel gek plan om te kijken naar de mogelijkheden om dergelijke types de paspoortjes af te nemen wegens vechten in vreemde krijgsdienst (in het kader van seksegelijkheid: dit geldt dus ook voor jou, terror Tanja). Verder vinden wij de pro-ISIS demonstratie in Den Haag helemaal te gekkie: het is een uitgelezen kans voor de diensten om de databestanden inzake radicale jongeren met radicale plannetjes eens te voorzien van een medio 2014-update. Jammer dat deze niet doorgaat.
Ten derde, en niet zozeer voor Nederland maar in het algemeen, laat de grote bijdrage van doorgewinterde Tsjetsjeense veteranen zien dat zeker in de Kaukasus het laatste jihadistische woord nog niet is gezegd. Poetin: maak u borst maar nat, en toekomstig analisten en IB-studenten die zich nog moeten specialiseren en afvragen wat ‘booming’ (pun intended) gaat worden de komende tijd: wij voorspellen een analytische groeimarkt in deze regio.
