Bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart verloor de Amsterdamse PvdA vijf zetels. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog is de PvdA niet meer de grootste partij. De PvdA kwam afgelopen vrijdag met een rapport over de nederlaag. Het rapport geeft een goed inkijkje in hoe de lokale PvdA reilt en zeilt. De Amsterdamse PvdA heeft allerlei blinde vlekken en probeert die met kiezersonderzoek weg te nemen. Maar zonder contact met de echte achterban, lukt dat niet.
De PvdA deed focusgroepen: groepsdiscussies waarin mensen met elkaar over allerlei thema’s praten. Deze worden al heel lang in marktonderzoek gebruikt en krijgen steeds vaker een rol binnen politieke campagnes. Het overdreven belang wat aan dit soort onderzoek wordt gehecht blijkt uit het feit dat dit vroeger alleen een landelijk fenomeen was, maar nu ook op lokaal niveau is doorgedrongen. Dit is het niveau waar partijen vroeger contacten met kiezers hadden, maar nu kennelijk niet meer. De PvdA schrijft op pagina 9:
“Aan de keuze voor boodschap, thema’s en onderwerpen ligt onderzoek ten grondslag. Onder andere op het gebied van onderwerpen die het meest leven in Amsterdam, hoe verschillende slogans scoren, de kernboodschap, materiaal, vormgeving en strategie. Zo komt wonen als sterk PvdA-thema naar voren, gevolgd door werk(loosheid) en, op enige afstand, gezondheidzorg, verharding van de samenleving, integratie, criminaliteit/onveiligheid en daarna onderwijs.”
De Amsterdamse PvdA maakt in haar rapport niet duidelijk wat ze wel en niet onderzoekt, want de resultaten van deze onderzoeken maakt ze niet openbaar. Toch suggereren sommige formuleringen dat het belang van de focusgroepen groot is:
“In de focusgroepen komt [verharding] als belangrijk vraagstuk naar voren, waarbij het overigens door de deelnemers niet als een vraagstuk gezien wordt waar de PvdA een belangrijke bijdrage aan de oplossing levert. Twee andere onderwerpen worden daarnaast geplaatst: wonen en werk. Beide thema’s uit het hart van de sociaal-democratie en waarop de kiezers de PvdA vertrouwen, zo blijkt uit onderzoek.”
De PvdA liet zich dus uitgebreid informeren over wat de kiezer in Amsterdam wil, wat de kiezer aanspreekt en hoe de PvdA daarop moet inspelen. Dat klinkt nuttig, maar de uitslag bewijst de zinloosheid van deze focusgroepen. De PvdA kan beter vertrouwen op contact met de achterban. Drie lessen voor de PvdA die kennelijk niet uit het onderzoek kwamen.
De PvdA-boodschap in Amsterdam was niet eenduidig en interne discussies daarover werden niet beslecht. Hier toont zich het probleem van focusgroepen: alle deelnemers hebben een andere mening en dus komt er nooit een eenduidige conclusie uit. Deelnemers beïnvloeden elkaar en dus geven ze in de setting van de focusgroep vaak andere opinies dan die bepalend zijn voor hun keuze in het stemhokje. Structureel contact met de achterban maakt natuurlijk wel duidelijk wat men van allerlei zaken vindt.
De PvdA had een politiek onervaren lijsttrekker. Het optreden van Hilhorst is door de PvdA getest (p.9). Vanzelfsprekend kan het optreden van de lijsttrekker worden bijgeschaafd, maar de lijsttrekker moet zich er zelf ook nog prettig bij voelen. Hij kan geen toneelstukjes opvoeren omdat dat volgens het onderzoek goed blijkt te werken. Dat geldt ook voor ‘de standpunten die uit de focusgroepen komen’. Dit moeten ook de standpunten van de lijsttrekker zijn. De lijsttrekker moet authentiek zijn en geen trekpop van de campagnemanagers.
De PvdA koos voor de aanval op de VVD, omdat dat goed zou zijn voor de profilering. Het was de PvdA ontgaan dat vooral D66 een electorale concurrent zou zijn. Of dit uit de focusgroepen kwam is onduidelijk, maar het laat wel hun belangrijkste beperking zien. Zelfs op basis van een groot aantal discussies weet je niet of je de uitkomsten kunt generaliseren naar de bevolking: de uitkomsten zijn immers sterk afhankelijk van de mensen die meedoen. Er is geen enkele garantie dat dit soort onderzoek je eigen blinde vlekken wegneemt.
De PvdA keek te veel naar haar kiezersonderzoek en te weinig om zich heen. Een gezonde blik naar buiten is nuttiger dan dure onderzoekjes met modelkiezers. Dat hadden de modelkiezers uit de focusgroepen de PvdA ook wel kunnen vertellen.
