Zoals verwacht, scharen de Europese leiders zich als één man achter Parijs, achter Frankrijk. Iedereen buitelt over elkaar heen om te laten weten dat ze Hollande steunen en dat de moslimextremisten keihard moeten worden aangepakt. Dit staaltje van eensgezindheid is ontroerend om te zien, maar hoe duurzaam zal deze Europese saamhorigheid blijken te zijn? Als we de recente geschiedenis bekijken geeft dat weinig hoop. Na de aanslagen in Madrid en Londen hadden regeringsleiders het immers ook over ‘gezamenlijk ten strijde trekken’, maar binnen de kortste keren was het weer business as usual op ons continent.
Terwijl de wereld om ons heen razendsnel verandert, is Europa vooral met zichzelf bezig. Europeanen gaan rollebollend met elkaar over straat, verdeeld over tal van zaken. Sommige kwesties, zoals de macht van Brussel, het bankensysteem of het immigratievraagstuk, zijn het discussiëren zeker waard. Maar de meeste ‘hete hangijzers’ blijken triviaal en het bewijs van ons verwend zijn en ons verlies aan perspectief. Hoe belangrijk is de kleur van Zwarte Piet wanneer de radicale islam een oorlogsverklaring op de straten van Parijs achterlaat? Wat doet het ertoe wat de geaardheid van je premier is wanneer we niet weten of er inderdaad jihadisten tussen de gigantische stroom vluchtelingen uit de Levant zitten?
“Europa is ziek”, hoor je cultuurpessimisten zeggen. Als Europa al aan een ‘ziekte’ lijdt, dan is het geen xenofobie of lethargie, maar luidt de juiste diagnose: ‘Navelstaren’. Een significant deel van de Europese bevolking is vooral bezig met wat er in de eigen straat gebeurt, zonder te kijken naar wat er in de rest van de wijk aan de hand is.
De deelnemers aan de eindeloze serie debatten en polemieken zijn grofweg in twee groepen te verdelen. Aan de ene kant heb je de revisionisten, die een schaamtegevoel ten opzichte van Europa’s verleden koppelen aan een superioriteitsgevoel tegenover hun tegenstanders. Aan de overzijde vind je de de neo-fascisten, die zich kenmerken door een diepgeworteld wantrouwen tegen instanties en alles wat ‘vreemd’ is. Deze twee groepen luisteren niet naar elkaars argumenten. Blijkbaar is het makkelijker om andersdenkenden te ontvrienden op Facebook dan om de discussie aan te gaan.
Bovendien worden deze debatten en polemieken dikwijls gekenmerkt door een totaal gebrek aan kennis van zaken. De discussie over het Europese slavernijverleden (lees: Zwarte Piet) is hier een goed voorbeeld van. Zo zien de meeste Europeanen (al dan niet blank) slavernij slechts als ‘witte mensen die zwarte mensen aan de ketting leggen’. Maar in dezelfde periode dat Europese slavenhandelaren Afrikaanse slaven naar de Nieuwe Wereld brachten, werden miljoenen Europeanen zelf als slaaf gevangengenomen en afgevoerd naar het Midden-Oosten.
Een dergelijke belangrijke nuance is voor deze twee groepen niet interessant. Het maakt de discussie immers moeilijker en daardoor minder interessant. Als je ongebreideld wilt kafferen, dan zit je niet te wachten op feiten die je betoog verzwakken. Dit is precies wat de twee strijdende partijen ontmaskert. De revisionisten maken de kapitale denkfout om het verleden te toetsen aan hedendaagse maatstaven, de neo-fascisten willen hun wereldbeeld sowieso simpel en ongenuanceerd houden. Hard schelden vereist nou eenmaal harde ongecompliceerde waarheden.
Europa zou zich juist eensgezind moeten richten op de toekomst, maar blijft dus steken in oeverloos discussieren over het eigen heden en verleden. Dat is niet alleen zinloos, maar ook ronduit gevaarlijk. Generaal buiten dienst en oud-senator Franklin van Kappen wees er onlangs nog op dat Europa ondertussen letterlijk omsingeld is door vijanden. Zelfs wanneer Poetin besluit om zijn spierballengedrag richting het Westen te laten varen, dan nog krijgen we onze handen de komende tijd vol aan de bestrijding van de radicale islam.
Terug naar Parijs. Terwijl de Franse hoofdstad de wonden likt en zich afvraagt hoe het een terugkeer naar een normale gang van zaken kan realiseren, gaat het navelstaren onverdroten voort. Tal van politici, journalisten en andere ‘kenners’ laten zich ook nu weer verleiden tot een Eurocentrischdebat. Zo vergelijkt de Vlaamse scribent David van Reybrouck de reactie van Hollande met de oorlogszuchtige uitspraken van Bush na 11 september: Irak is onze schuld, ISIS is onze schuld, dat is zo’n beetje de strekking van zijn betoog. Hij noemt de daders van de aanslagen en passant laffards en klootzakken, maar focust zich vervolgens gewoon weer op de in zijn ogen onverkwikkelijke rol van het Westen.
De reactie van deze zuiderbuur is exemplarisch voor de houding van veel Europeanen. We zouden het allemaal over onszelf af hebben geroepen, hier zelf verantwoordelijk voor zijn. We moeten immers beseffen, zo klinkt het, dat er sterke anti-Europese sentimenten in de rest van de wereld leven. Die stelling valt wellicht te verdedigen, maar deze kwestie kunnen we beter aan de historici en antropologen overlaten. Europa kan het zich nu niet permitteren om onderling te gaan bakkeleien over de juistheid van zo’n stelling. Churchill ging in 1940 toch ook niet met de aanhangers van de mislukte appeasement-politiek in gevecht toen Hitler’s troepen aan de Noordzee stonden? Er moest gewoon oorlog worden gevoerd.
Het is de hoogste tijd dat Europa een duidelijke keuze maakt. Willen we onze democratie, de scheiding van kerk en staat, de rechten voor vrouwen, homo’s en andere minderheden in stand houden, dan doen we er goed aan om te stoppen met muggenziften over onze eigen tekortkomingen en twistpunten. ISIS en haar sympathisanten spinnen namelijk alleen maar garen bij een verdeeld Europa.
Een Nederlands weekblad vroeg zich enige jaren geleden af of Europa te ‘beschaafd’ was geworden voor het voeren van oorlog. Misschien zijn omschrijvingen als ‘verwend’, ‘lethargisch’ of ‘bang’ meer van toepassing.
De vraag is niet langer relevant, want het ís ondertussen al oorlog. Het is nu gewoon de vraag of Europa in staat is, en bereid is, om de handen opnieuw vuil te maken.
