Het stof van het Britse EU-referendum is inmiddels een klein beetje gaan liggen. Natuurlijk vergeet niemand waar hij was toen de onverwachte uitslag tot ons kwam. Een reportage van een paar dagen daarvoor is gek genoeg ook iets wat bijblijft.
“Als boer heb ik veel te weinig te zeggen over de regels waar ik mij aan moet houden. Ik vind dat Europa democratisch veel te ver weg voelt.”
Aan het woord, in de aanloop naar het referendum in het NOS Journaal, boerin Jessica Jeans uit Cornwall. Samen met haar man runt ze een boerderij met vijfenzeventig koeien. Jessica krijgt ieder jaar twintigduizend euro aan Europese landbouwsubsidies, maar toch wil ze een Brexit. “Ik ben ervan overtuigd dat we er een sterkere landbouwsector voor terugkrijgen”, beweert ze.
Het zou natuurlijk kunnen. Een gevoel van nationale verbondenheid kan Groot-Brittannië een flinke impuls geven, denk aan de manier waarop Margaret Thatcher begin jaren tachtig de Falklandoorlog handig gebruikte om de vastgelopen economie aan te jagen. Maar het is een ouderwetse manier van vooruit komen; het zou veel slimmer zijn om een stevig Europees blok te vormen. Aan de andere kant: top-down management is ook uit de tijd. “Vroeger werden besluiten genomen op basis van macht, maar tegenwoordig luisteren bazen naar de specialisten op de werkvloer”, klinkt het bijvoorbeeld in een radioreclame van een eigentijds detacheringsbedrijf.
Top-down management gaat Europa niet vooruit helpen, dat is inmiddels pijnlijk duidelijk. Een verenigd of zelfs federaal Europa zal van onderop moeten komen.
Boerin Jessica uit Cornwall verwoordt precies waar het mis gaat: ‘Europa voelt democratisch gezien te ver weg’. Zou zich achter dit gevoel een gebrek aan vertrouwen tussen Europeanen onderling schuilhouden?
Europese integratie van onderop kan wel enigszins van bovenaf geregeld worden. Maar laten we nou eens rustig de tijd nemen. Organiseer bijvoorbeeld vanaf de basisschool jaarlijkse uitwisselingen met andere scholen in Europa. Dan ontstaat er verbondenheid en vertrouwen. Dat is geen indoctrinatie van tere kinderzieltjes, dat is op dagelijkse basis bouwen aan vrede, welvaart en welbevinden op een continent dat eeuwen werd geteisterd door grootschalige oorlogen.
Een federaal Europa moet in de harten ontstaan, en dan langzaam opstijgen naar de hoofden. Niet omdat gladde carrièrepolitici het willen, niet omdat het politiek correct is, maar omdat een Britse boerin zich over pakweg een halve eeuw ook echt vertegenwoordigd moet kunnen voelen door een Italiaan of Duitser.
