Nieuws waarvan u niet wist hoe belangrijk het was omdat het over onze en uw vrijheid gaat. Maar dankzij ons bent u dan toch op de hoogte van dit belangrijke nieuws.
Hierover gaat het: in 2015 runde Eenvandaag (AVROTROS, NPO) twee onderzoeksjournalistieke items over mogelijk ondeugdelijke producten van multinational Terumo. Dat bedrijf produceert onder andere injectienaalden en medische instrumenten maar bij een klein gedeelte van deze producten was de veiligheid niet op orde, wist Eenvandaag dankzij klokkenluiders. Zo zouden er op de injectienaalden lijmresten kunnen zitten wat schadelijk voor de gezondheid zou kunnen zijn.
Eenvandaag bracht dit maar ging daarvoor echt niet over één nacht ijs. De betreffende redacteuren hadden zowel hun zaakjes als hun bronnen goed op orde, hadden meer dan voldoende mede door experts onderbouwd bewijs verzameld, waren lang bezig geweest aan een uitgebreid onderzoek en ook het betreffende bedrijf zelf had uitgebreid kunnen reageren. Puik stukje onderzoekjournalistiek zoals het hoort, deden maar meer media dat.
Zou je zeggen. Maar Terumo deed waarvoor elk medium, en elke journalist vreest: ze spanden een civiel proces aan tegen Eenvandaag omdat ze vonden dat ze onterecht door de keurige journalistiek werden neergesabeld en daardoor schade opliepen. Een nachtmerrie natuurlijk. Want al heb je als journalist of medium nog zo’n gelijk, een bedrijf met zakken die diep genoeg zijn kan net zo lang procederen tot de zakken van het medium of journalist leeg zijn. Persvrijheid en vrijheid van meningsuiting mogen dan beschermd zijn, het civiel recht is wel de allergrootste vijand van die vrijheid. Erger nog: bij civiel recht geldt domweg dat wie het meeste geld en het meeste uithoudingsvermogen heeft de strijd per definitie wint. Kun je als rechtgeaard medium nog zo in je journalistieke recht staan, als je voor tonnen aan advocatenkosten kwijt bent houdt het op en moet je bakzeil halen.
In dit geval was het zelfs nog erger: een Amsterdamse rechtbank (meervoudige kamer), met rechters die nu ongetwijfeld zijn weggepromoveerd naar een nog invloedrijker functie zoals dat gaat in Nederland, bepaalde dat journalistieke vrijheid in Nederland maar eens flink in het gezicht moest worden getrapt en gaf het bedrijf gelijk. Eenvandaag werd, ondanks de stortvloed aan bewijs van pure journalistiek, gedwongen te rectificeren en om een geleden schade van (begroot) 4,7 miljoen euro te vergoeden. Die schade moest worden vergoed door, en nu wordt het écht héél érg Kafka, de journalisten persoonlijk. Dus niet door Eenvandaag, de omroep of de NPO, neen, de journalisten (redacteur en verslaggever) in kwestie werden hoofdelijk aansprakelijk gesteld.
(‘Rectificeren’ dekt trouwens de lading niet helemaal: op de site stond twee weken lang de tekst: “Naam Verslaggever en Naam Redacteur hebben ernstige journalistieke fouten begaan”. Eenvandaag-presentator Pieter Jan Hagens heeft dit ook in de uitzending op tv moeten zeggen. Zo grenzeloos kan een ‘rechtstaat’ dus zijn.)
Laat dit even op je inwerken want ook dit is de ‘rechtstaat‘ Nederland. Een bedrijf dat producten levert waardoor mogelijk gezondheidsschade kan optreden weigert te accepteren dat de journalistiek doet wat het moet doen en het publiek over die producten informeert, gaat vervolgens klagen bij de rechter en krijgt niet alleen gelijk, nee, krijgt het ook nog eens voor elkaar om de journalisten die in opdracht van een medium werken persoonlijk verantwoordelijk te houden, met een schadevergoeding die per definitie gelijkstaat aan een knie in je nek.
Hallo Sovjet-Unie! Hallo foprechtspraak! Hallo persvrijheid en rechtstaat die als het er op aankomt helemaal NIETS waard zijn maar uiteindelijk worden bepaald door wie het meeste geld heeft!
En het doodenge is: dit is bewust er voor kiezen om redacteuren en verslaggevers, die in dienst zijn van een omroep, persoonlijk voor ‘schade’ te laten opdraaien. Puur en alleen om ze zo hard mogelijk te raken en de impact zo groot mogelijk te maken. Dat gebeurt bewust om de intimidatiefactor te vergroten: ‘Denk maar niet dat jullie je kunnen verschuilen achter eind- en hoofdredacteuren want we komen jullie persoonlijk halen’. (Hetzelfde gebeurde overigens bij Geenstijl in de zaak over het plasseksfilmpje van Patricia Paay. Ook daar werd niet Geenstijl verantwoordelijk gehouden maar de redacteuren in kwestie persoonlijk.) Dat zijn ronduit smerige, gore, straatvechterstactieken en het is haast niet te bevatten dat rechters daarin ook meegaan.
Het chilling effect van zo’n uitspraak is duidelijk: want wat was er gebeurd als het een freelance journalist was die een schadevergoeding van een paar miljoen had gekregen? Of wat als het een klein online medium als, zeg, TPO was geweest? Of zelfs maar een simpele twitteraar die was aangeklaagd voor laster en smaad? Dan is alleen de rechtszaak al te kostbaar en hoeft zo’n bedrijf slechts te dreigen om de journalistiek en de vrije mening op de knieën te krijgen. Hoe ‘persvrijheid’ en ‘rechtstaat’ is dát?
De rest van het verhaal is het nieuws van vandaag: Eenvandaag ging tegen de uitspraak in beroep en godzijdank heeft het hof wél gewoon rechters die pal staan voor journalistieke vrijheid. Het hof heeft de eerdere uitspraak verworpen en, veel belangrijker, heeft benadrukt dat er wel degelijk voldoende grond was voor Eenvandaag om het verhaal te runnen. Oftewel, dat als de vrije journalistiek terecht jouw bedrijf aanpakt je maar netjes op je blarenbillen moet gaan zitten. (Overigens gaan Eenvandaag en de omroep er van uit dat Terumo in cassatie gaat.)
Toch, het blijft dood- en doodeng en de manier waarop dergelijk civiel recht steeds weer wordt gebruikt om journalisten en journalistieke organisaties de mond te snoeren, dat deugt gewoon niet. Het is niet okee dat journalisten voor miljoenen euro’s aansprakelijk kunnen worden gehouden. Het is niet okee dat je als journalist eerst moet bedenken of een bedrijf, of persoon, wellicht voldoende geld en tijd heeft om je het leven heel erg zuur te maken. Het is niet okee dat de staat persvrijheid enerzijds waarborgt in een grondwet maar dat exact diezelfde vrijheid anderzijds kan worden gegijzeld door civiele processen en onbetaalbare schadevergoedingen. Het is niet okee dat je voor niets anders dan het vertellen van de waarheid het risico loopt op geblokkeerde bankrekeningen, beslaglegging op je huis en het confisqueren van je bezittingen, al helemaal niet als je later toch onschuldig blijkt te zijn. Het is niet okee dat je met obscure juridische middelen als het totaal onrechtvaardige, haast tirannieke maar nog steeds toegestane doodzieke gedrocht ‘ex-parte beslaglegging‘ media, journalisten, schrijvers, uitgevers of welke publicist dan ook effectief, in elk geval tijdelijk, kunt censureren.
Dit keer liep het goed af, al zijn de beroepsmogelijkheden nog lang niet uitgeput, maar je kunt je afvragen welke verhalen, welke feiten, niet zijn verteld of achteraf weer zijn ingetrokken uit angst voor advocaten en rechtszaken van bedrijven en personen. Het zou in elk geval goed zijn als journalisten en media niet alleen worden beschermd tegen geweld of censuur maar ook tegen de immer buitenproportionele claims en schadevergoedingen en daarbij behorende jarenlange, zenuwslopende en doorgaans onbetaalbare slepende rechtszaken.
