Er is een ei gelegd. Zo begint het boek Wanneer krijgen we weer les? van Paula van Manen. We bevinden ons denkbeeldig in een onderwijsruimte van ROC Nijmegen, waar ‘een inspiratieavond’ wordt gehouden. Achteraf, schrijft Van Manen, kan deze avond gezien worden als de start van een rigoureuze verandering van de pedagogische opleiding. Op het moment zelf is dat nog niet duidelijk, maar dat verandert al snel. Je hoort steeds vaker over gepersonaliseerd onderwijs, maar nu ‘kwam het ineens wel heel dichtbij’, schrijft Van Manen op sarcastische toon.
Wanneer krijgen we weer les? beschrijft de verbouwing van de opleiding waar Van Manen werkt. Teamleider Betty – niet haar echte naam – gaat aan de slag met een nieuwe visie en probeert draagvlak te creëren voor de onderwijskundige verandering. Die laat zich nogal makkelijk samenvatten: het klassikaal onderwijs wordt afgeschaft en studenten gaan op leerpleinen aan hun zelfgekozen leerdoelen werken met behulp van coaches. Zo leert iedereen op zijn eigen manier in zijn eigen tempo met zijn eigen opdrachten aan zijn eigen doelen. Aan de coaches – de voormalige docenten – de taak dat proces in goede banen te leiden.
Iedereen met enige ervaring in het onderwijs en een klein beetje kritisch vermogen weet: dit kan niet goed gaan. Ook Betty snapt dat: ze wacht de resultaten van het door haar gelegde ei niet af en is binnen de kortste keren vertrokken. Ondertussen stromen de leerpleinen vol met studenten die chips eten en YouTube-video’s bekijken en vooral niet aan hun doelen werken. De coaches hebben er al snel geen zicht meer op, het verloop onder het personeel neemt toe, studenten klagen dat ze niets leren, onvoorstelbaar veel leerlingen halen de eindstreep niet of niet op tijd en het management trekt zich in een ivoren toren terug.
Na dit boek is de belangrijkste vraag of ROC Nijmegen überhaupt voldoet aan de meest minimale kwaliteitseisen. We lezen dat studenten doelen moeten halen voordat ze een examen kunnen aanvragen. Van Manen hanteert dat basale principe zelf wel, maar collega’s doen dat lang niet altijd. Daarmee valt de bodem onder het onderwijs weg: als de onderwijsdoelen niet behaald hoeven te worden, waarvoor heb je dan nog een opleiding? Nog zoiets: het is niet duidelijk hoe de doelen worden getoetst. Eigenlijk weet niemand dus nog of de opleiding überhaupt enig resultaat heeft opgeleverd en wat het diploma precies waard is.
Zoals de docenten nooit inspraak hadden in de invoering van dit onderwijssysteem, is er ook geen overleg hoe het nu loopt, terwijl de resultaten bar en boos zijn. Niet zo gek dus dat Van Manen er maar een boek over schrijft, want intern krijgen docenten geen gehoor. Van Manen doet dat netjes: in dit boek staat niet dat het over ROC Nijmegen gaat, maar dat kwam natuurlijk al snel uit. Collega’s worden met pseudoniemen opgevoerd maar blijken zich toch in het verhaal te herkennen. Dat is natuurlijk nogal alarmerend: kennelijk is dit verhaal zeer waarheidsgetrouw.
Iedereen die zich afvraagt hoeveel zelfreflecterend vermogen ROC Nijmegen heeft, raadt het al: Van Manen zit thuis en zal worden ontslagen. Procedureel maakt ROC Nijmegen daarbij nog fouten ook. Van Manen toont volgens ROC Nijmegen ‘geen begrip voor wat haar opstelling met haar collega’s en een organisatie doet’. Laat die zin even bezinken. Van Manen krijgt naar eigen zeggen positieve reacties van collega’s. Ook uit het boek blijkt dat haar mening niet uniek is. Het gaat dus vooral om wat het boek ‘met een organisatie doet’. Lees: met het management van ROC Nijmegen, waar men een werkelijk desastreuze onderwijsvernieuwing doorvoerde.
Nu we in een tijd leven waarin allerlei standbeelden ter discussie worden gesteld en wellicht van hun sokkel worden getrokken, stel ik voor dat Paula van Manen er eentje krijgt. Bij voorkeur voor de hoofdingang van ROC Nijmegen, zodat collegevoorzitter Peter van Mulkom er elke dag met veel buikpijn langs moet lopen.
PVV-Kamerlid Harm Beertema heeft inmiddels Kamervragen gesteld. Volgens Beertema is de vrijheid van meningsuiting in het geding. Nou inderdaad, want als docenten binnen instellingen als ROC Nijmegen geen stem hebben en ook niet met kritiek naar buiten mogen treden, is het onderwijs overgeleverd aan incompetente managers die het onderwijs danig weten te verkloten. Volgens Beertema is er sprake van een klimaat van angst en intimidatie op de werkvloer. De minister moet volgens hem met de school in gesprek en de zaak moet worden onderzocht.
Zou het helpen? Bij de aankomende verkiezingen gaan heel veel partijen weer roepen dat het onderwijs beter moet, maar de werkelijkheid is dat de politiek bij de invoering van dit soort ‘innovaties’ – die zeer bepalend zijn voor de onderwijskwaliteit – niet aan zet is. De keuze voor ‘gepersonaliseerd onderwijs’ is gemaakt bij ROC Nijmegen zelf en daar kwam geen politicus aan te pas. Zolang kiezers via de stembus geen invloed hebben op de ellende die onderwijsbestuurders hun studenten aandoen, is het minste wat we kunnen doen kritische docenten als Paula van Manen in bescherming nemen.
Omdat de kans groot is dat Van Manen de strijd om haar baan desondanks verliest, wordt het in ieder geval tijd voor dat standbeeld. Het adres: Campusbaan 6 in Nijmegen.
