De pandemie viert binnenkort haar tweede verjaardag en dat is een mooie aanleiding om het corona-debat eens nader onder de loep te nemen. Deze vrijdag gebeurt dat in het Amsterdamse debatcentrum De Balie. Door de corona-maatregelen is er geen publiek. We zien hier een belangrijk effect van corona: het publieke debat is verschoven van zaaltjes naar videostreams, waardoor de interactie tussen experts, politici en publiek is geminimaliseerd. Dat is ook dit keer het geval: ruimte voor vragen is er niet. Een groot gemis.
Yoeri Albrecht praat met twee hoogleraren: econoom Barbara Baarsma en expert crisisbeheersing Ira Helsloot. Baarsma komt meteen ter zake: de pandemie heeft haar opvattingen over het Nederlandse publieke debat veranderd. Ze pleit voor een brede blik op het corona-beleid. Volgens haar moet het beleid niet alleen gaan over de bezetting van Intensive Cares en het tegengaan van besmettingen, maar ook over de effecten van de kabinetsmaatregelen, met name op lange termijn. Baarsma draagt naar eigen zeggen feiten aan.
Dat wordt niet altijd op prijs gesteld. Baarsma kreeg doodsbedreigingen waarvan sommige zo ernstig waren dat ze zich maandenlang uit het publieke debat moest terugtrekken. Ze denkt dat er blikvernauwing is opgetreden: er is één dominant perspectief, namelijk dat van OMT en kabinet, waarbij alles draait om het redden van corona-patiënten. Ze vindt dit eenzijdig maar merkt dat het voeren van een breder debat moeilijk is. Ze had een luisterend oor verwacht voor andere meningen, maar dat bleek een misvatting.
Helsloot vindt hetzelfde: bestuurders sluiten zich af voor elk argument wat ze niet bevalt. Afwijkende meningen worden door ministers ‘asociaal’ genoemd. Zij realiseren zich niet hoe dat resoneert in de samenleving. Baarsma ziet geen open, lerende houding. Als je met onwelgevallige feiten komt, levert dat geen debat op. Wel gaat men op zoek naar mogelijkheden om de boodschapper te beschadigen. Helsloot denkt dat bestuurders er bewust voor kozen bepaalde perspectieven niet te horen. Die horen we vanmiddag alsnog.
Helsloot vindt dat de corona-doden in perspectief moeten worden geplaatst. Door schoolsluitingen halen kinderen uit lagere sociaaleconomische milieus een lager eindniveau en dat heeft invloed op hun gezondheid. Dit kan hen wel vijf levensjaren schelen. Baarsma vult aan dat kankerpatiënten momenteel moeten wachten op zorg. Dat gaat nog meer levensjaren kosten. Helsloot en Baarsma denken al met al dat het corona-beleid meer levensjaren kost dan het oplevert. Debat is er nauwelijks over.
Onwelgevallige feiten dringen niet door, aldus Baarsma en Helsloot. Een voorbeeld is de prijs van behandelingen. Als iemand kanker heeft, wordt berekend wat de behandeling kost. Een ‘extra gezond levensjaar’ mag dan in de praktijk 80.000 euro kosten. Bij corona is er helemaal geen oog voor de kosten, maar deze bedragen het tienvoudige. Volgens Helsloot zouden de coronapatiënten die achttien dagen op de Intensive Care liggen daar onder normale omstandigheden helemaal niet liggen.
Juist de kostencomponent had onderdeel van het debat moeten zijn, denken Baarsma en Helsloot: als men deze miljarden anders had uitgegeven had men veel meer levensjaren kunnen redden. Denk aan milieumaatregelen of de jeugdzorg. Tel daar het gebrek aan transparantie bij op. Zo geeft het OMT adviezen, maar de brondata zijn niet openbaar. Elders is dat wel zo. Hetzelfde gebrek aan transparantie zie je bij de indiening van WOB-verzoeken. Daar heeft het kabinet geen zin in.
Schoolsluitingen hadden enorme effecten op kinderen, maar er was geen debat over. Kinderen liepen een klein risico maar ze betaalden wel een hoge prijs. In verzorgingstehuizen is de levensverwachting heel kort, maar de mensen werden er toch opgesloten. De mensen wilden zelf soms iets anders, want ze wisten dat ze nog maar kort te leven hadden. Volgens Helsloot en Baarsma blijkt uit berekeningen dat de winst in levensjaren minimaal is en dat het waarschijnlijk gaat om hooguit weken. Waar die berekening vandaan komt, horen we niet.
Zo slaat de twijfel toe. Hoe terecht is het dat er niet is geluisterd? Baarsma en Helsloot zeggen dat de media niet openstonden voor een alternatief verhaal. Dat is een leugen: waarom waren ze dan steeds op televisie? Critici van het corona-beleid kregen ongetwijfeld minder vaak een podium dan het OMT, maar ook zij zaten gewoon bij Op1. Het probleem van de critici is net even anders: ze kregen geen gelijk. Jammer dat niemand in de zaal ze daarop kon wijzen.
Baarsma zegt dat ze alleen feiten aanlevert en dat ze op basis daarvan opinies formuleert. Ook dat is maar het halve verhaal. Iedere wetenschapper weet dat feiten niet neutraal zijn. De feiten die door critici worden aangedragen leiden consequent tot dezelfde conclusie: dat de maatregelen tegen corona te zwaar zijn. Het zou wetenschappers sieren als ook zij de hand in eigen boezem steken en toegeven dat feiten samenhangen met politieke agenda’s.
Baarsma kwam ooit in het nieuws met de actiegroep Herstel NL, die een plan maakte om Nederland te heropenen, waar maar weinig van bleek te kloppen. Deze episode blijft in De Balie onbesproken, al laat Baarsma wel doorschemeren dat ze de hele exercitie achteraf geen succes vond. Als je het publieke debat serieus neemt, moet je het ook ruiterlijk toegeven als je analyse fout was. Anders verandert de wetenschapper in een lobbyist, die tegen beter weten in aan zijn eigen gelijk wil vasthouden.
De verdenking van een politieke agenda wordt nog sterker als Baarsma beweert dat kritische artsen een spreekverbod hebben gekregen. Dat is een zeer forse beschuldiging aan de medische wereld. Een wetenschapper levert bewijs bij zo’n bewering: wie is dit overkomen, waar en wanneer was dat en wat mocht er niet gezegd worden? Er volgt geen enkele onderbouwing. Misschien is het niet zo gek dat niemand luistert.
Lees ook van Chris Aalberts:
