(Peter Martin, Jennifer Jacobs, Annmarie Hordern, Bloomberg, 22 december 2023) – William Burns, directeur van de CIA, heeft zich ontpopt tot de belangrijkste speler in de Amerikaanse inspanningen om de vrijlating van gijzelaars van Hamas te bewerkstelligen. Hij maakt daarbij gebruik van tientallen jaren aan contacten en zijn vermogen om zich in alle stilte door de regio te bewegen om een van de ernstigste crises in het buitenlands beleid van de VS aan te pakken.
De afgelopen weken heeft Burns – een ervaren voormalig VS-ambassadeur – ontmoetingen gehad met het hoofd van Israëls spionageagentschap Mossad, David Barnea. Ook met topambtenaren uit Qatar en andere regionale spelers in de poging werd contact gemaakt om tientallen gijzelaars vrij te krijgen die Hamas-terroristen gevangen hadden genomen tijdens hun aanval van 7 oktober op Israël.
De pendeldiplomatie van Burns, die naast andere talen ook Arabisch spreekt, heeft hem snel een reputatie opgeleverd onder Arabische regeringen als de belangrijkste Amerikaanse gesprekspartner in de huidige crisis. Dit volgens verschillende regionale functionarissen die niet geïdentificeerd willen worden omdat ze privézaken bespreken.
In feite is hij een van de topdiplomaten van de VS geworden en ook de meest prominente spion. Dat is naast de vele reizen naar de regio van minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken, minister van Defensie Lloyd Austin en zelfs president Joe Biden.
Burns heeft nauw samengewerkt met Barnea, zijn collega-spionnenchef, en stond centraal bij de onderhandelingen over een eerdere pauze in de gevechten in Gaza. Onder andere door samen te werken met de Midden-Oostencoördinator van het Witte Huis, Brett McGurk.
In de afgelopen dagen heeft Burns een ontmoeting gehad met de families van Amerikaanse gijzelaars in Gaza, wat zijn voortdurende rol in het proces onderstreept, zelfs nu de gesprekken zijn vastgelopen, aldus een van de personen.
Woordvoerders van de Nationale Veiligheidsraad van het Witte Huis weigerden commentaar te geven op de rol die Burns speelt. Ook de CIA weigerde commentaar te geven.
De prominente rol van Burns is deels uit noodzaak geboren, gezien de machtige rol die de inlichtingendiensten spelen in Israël en de rest van het Midden-Oosten. Amerikaanse functionarissen wijzen erop dat Blinken en Austin zich hebben beziggehouden met cruciale diplomatie om de aard van het conflict vorm te geven – en ook om na te denken over wat er na de gevechten komt.
Maar Burns heeft unieke eigenschappen die hebben bijgedragen aan zijn bekendheid. Ten eerste is er zijn unieke ervaring als voormalig VS-ambassadeur en hoge ambtenaar bij het State Department. En in tegenstelling tot Blinken of Austin hoeft Burns zijn agenda niet aan te kondigen, geen verslaggevers mee te nemen op zijn reizen of nieuwsconferenties te houden.
Dat vermogen om zich rustig te bewegen maakt hem bij uitstek geschikt voor de complexe dynamiek van het Midden-Oosten, waar regionale actoren hun gesprekken liever vertrouwelijk houden.
“Een bevoegd CIA-directeur, vooral iemand die persoonlijk bekend is met zijn gesprekspartners, is uniek uitgerust voor diplomatie van inlichtingendiensten”, zegt Ted Singer, een 35-jarige veteraan van de clandestiene dienst van de CIA die stationschef was in vier hoofdsteden in het Midden-Oosten. “De boodschappen kunnen discreet worden overgebracht en door diplomaten-speak en publieke aanstellerij heen prikken.”
Burns bouwt voort op de steeds belangrijkere rol die CIA-directeuren hebben gespeeld in het buitenlands beleid van de VS. Een van Burns’ voorgangers, Michael Pompeo, hield toezicht op de toenadering van voormalig president Donald Trump tot de Noord-Koreaanse leider Kim Jong Un. George Tenet, CIA-directeur onder voormalig president Bill Clinton, speelde een vergelijkbare rol in het vredesproces in het Midden-Oosten.
Burns heeft die baan naar een nieuw niveau getild. Sinds hij in 2021 CIA-directeur werd, is hij betrokken geweest bij bijna elke grote crisis op het gebied van buitenlands beleid. Hij reisde naar Rusland aan de vooravond van de invasie in Oekraïne om de binnenste cirkel van president Vladimir Poetin te waarschuwen. Naar verluidt had hij een ontmoeting met de de facto leider van de Taliban toen de Afghaanse regering instortte. En hij bezocht China toen de spanningen hoog opliepen.
“Er is een lange geschiedenis van presidenten van beide partijen die hoge CIA-officieren gebruiken om buitenlands beleid te voeren”, zegt Michael Morell, een voormalig waarnemend directeur van het agentschap. “Presidenten hebben vaak het geluk dat ze CIA-directeuren hebben met diplomatieke vaardigheden, en het zou dom zijn om ze niet te gebruiken. Dat is zeker het geval met directeur Burns.”
De rol van de CIA-chef is ook een functie van Biden’s vertrouwen in Burns, die hij in juli tot kabinetsfunctionaris verhief.
“Bill heeft me altijd heldere, duidelijke analyses gegeven die prioriteit geven aan de veiligheid van het Amerikaanse volk. Dit weerspiegelt de integrale rol die de CIA op dit kritieke moment speelt in de besluitvorming over onze nationale veiligheid”, zei Biden destijds in een verklaring.
Burns brengt tientallen jaren ervaring mee naar zijn huidige opdracht in het Midden-Oosten. Een artikel uit 2013 in The Atlantic beschreef hem als “het geheime diplomatieke wapen van het Witte Huis” en merkte op dat toenmalig Nationaal Veiligheidsadviseur Colin Powell hem in 1987 – op 32-jarige leeftijd – de leiding gaf over het Midden-Oostenbeleid. Hij was ook een belangrijke architect van de nucleaire overeenkomst met Iran die in 2016 werd gesloten.
En hij heeft gesuggereerd dat spionage en diplomatie veel gemeen hebben. Burns vertelde Morell in een podcast uit 2019 dat diplomatie “een vorm van verkenning” is.
“Het is vaak een stille onderneming,” zei hij in de podcast. “Het werkt in achterkamertjes, uit het zicht terwijl niemand aan je denkt.”
