David Klepper, Washington, AP, 31 januari 2024 – In het begin leken zijn verhalen onschuldig. Verhalen over geheime organisaties die samenzwoeren om de wereld over te nemen, over de goeden die werken om de wereld te redden en over het bewijs dat, als je wist waar je moest zoeken, in het volle zicht verborgen lag.
Voor Ramona klonken de verhalen van haar vriend Don over samenzweringstheorieën als een film. Veel ervan sloeg nergens op, maar Ramona knikte toch mee. Don vond het leuk om zijn verhalen te vertellen en te laten zien wat hij online had gelezen. Hij wist altijd het antwoord.
Het paar ontmoette elkaar toen ze nog op de middelbare school zaten. Ze werkten in dezelfde fastfoodzaak in Ramona’s geboorteplaats in het westen van Tennessee. Een paar jaar later begonnen ze te daten.
Don was een grote jongen, goed met motoren, iemand die alles kon repareren. Ramona had altijd al lerares willen worden en stond ingeschreven op een nabijgelegen hogeschool. Soms had ze last van angsten, maar bij Don voelde ze zich veilig.
Het koppel ging samenwonen toen COVID-19 de wereld overspoelde. Voor Don zaten de pandemie en de wereldwijde reactie erop vol aanwijzingen die wezen op een soort samenzwering, georkestreerd door de Amerikaanse leiders en de media.
Misschien was het virus per ongeluk uitgelekt uit een laboratorium; misschien was het een biowapen. Don vermoedde ook dat de lockdowns een snode bedoeling hadden en hij geloofde dat de vaccins onveilig waren, misschien ontworpen om te doden.
Don’s wilde verhalen hadden eerder onschuldig en zelfs dwaas geleken, maar midden in de pandemie van het coronavirus leken ze opeens aannemelijk. In een beangstigende tijd, waarin het aantal vragen over het virus groter was dan het aantal antwoorden, vulden de samenzweringstheorieën de leemtes op.
“Ik had veel angst voor iets waar ik geen controle over heb”, zei Ramona, nu 23, over haar kwetsbare houding toen COVID-19 zich verspreidde.
Ramona stemde ermee in om haar verhaal te vertellen aan The Associated Press nadat ze haar ervaringen had beschreven op een forum voor herstellende samenzweringstheoretici. The AP noemt Ramona of haar ex-vriend niet volledig om haar privacy en veiligheid te beschermen.
“De dingen die hij me vertelde, gaven me het gevoel dat we het tenminste begrepen. Hij had een verklaring voor wat er aan de hand was. Ik wist niet waar ik aan begon.”
Deze alternatieve realiteit, gevoed door deze samenzweringstheorieën, zou Ramona’s leven veranderen en haar op een duister pad van paranoia en eenzaamheid sturen dat haar leven overhoop gooide en haar toekomstdromen in beroering bracht.
Overtuigd dat er al een New World Order aan de gang was, liep ze in de val die miljoenen Amerikanen in de val heeft gelokt en soms zelfs de politiek van het land heeft gekaapt.
Geïsoleerd van vrienden en familie, wantrouwend tegenover de verklaringen van ambtenaren en de media, begonnen Ramona en Don zich voor te bereiden. Het leger zou kunnen proberen om Amerikanen zoals zij in concentratiekampen te stoppen die geleid worden door de Federal Emergency Management Agency, of FEMA. Ze moesten klaar zijn om te vluchten.
Het stel begon een voorraad voedsel en voorraden aan te leggen. Don begon een ‘go-bag‘ met overlevingsspullen. Hij gebruikte hun bescheiden spaargeld om een geweer, een pistool en munitie te kopen.
Op een koude dag in januari 2021 las Don op een van zijn complottheoriewebsites over een stroomstoring in Vaticaanstad. Het koppel besprak wat het zou kunnen betekenen: misschien was de paus in het geheim gearresteerd voor zijn rol in de samenzwering om de wereld te beheersen. Of misschien hadden de slechteriken de stroom uitgeschakeld zodat ze kindermisbruikslachtoffers het Vaticaan in of uit konden smokkelen.
Hoe dan ook, de stroomstoring betekende dat er iets groots aan het gebeuren was. Er zijn geen toevalligheden. Alleen aanwijzingen die ontcijferd moeten worden.
Een paar uur later was Ramona in de slaapkamer toen de lichten in hun huis in Tennessee flikkerden en vervolgens uitgingen. Don begon te schreeuwen. Ramona zegt dat hij bijna opgewonden klonk.
“Hij komt de slaapkamer in gerend,” herinnert Ramona zich.
“Hij zegt: ‘Schat, we moeten gaan. Dit is het!'”
Ze laadden hun geweren en de hond in de auto en reden de duisternis in.
De AP sprak met meer dan een dozijn mensen wier leven werd verstoord door samenzweringstheorieën – omdat ze erin geloofden of omdat een naaste dat deed.
Velen spraken over het sociale isolement dat ontstaat als je steeds meer tijd doorbrengt op websites en fora met samenzweringstheorieën.
Ze spraken over geld dat ze verloren aan beleggingszwendel of producten die beweerden veroudering tegen te gaan of COVID-19 te genezen. Ze spraken over een toenemend gevoel van paranoia en wantrouwen toen ze het vertrouwen in hun gemeenschap en hun mede-Amerikanen begonnen te verliezen.
Voormalige gelovigen zeiden dat samenzweringstheorieën hen betekenis boden toen ze zich leeg voelden, zelfs als die beloften zelf hol bleken te zijn.
“Ik was suïcidaal voordat ik me met samenzweringstheorieën ging bezighouden,” zei Antonio Perez, 45, een man uit Hawaï die geobsedeerd raakte door samenzweringstheorieën over 11 september en QAnon, totdat hij twee jaar geleden besloot dat ze zijn leven verstoorden. In die tijd, toen hij voor het eerst andere online samenzweringstheoretici vond, was hij extatisch. “Het was alsof: Mijn God, ik heb eindelijk mijn mensen gevonden!”
“Ik denk dat ik een gevoel van eigenwaarde kreeg” van samenzweringstheorieën, zei Perez. Hij geloofde dat hij “alles alleen aan het uitzoeken was. Het heeft allemaal te maken met een held willen zijn.”
Geloof in samenzweringstheorieën is een normaal en meestal onschuldig onderdeel van de instinctieve behoefte van mensen om bedreigingen te identificeren en het onbekende te verklaren. Ze kunnen voor velen een onderhoudende afleiding zijn, maar voor sommigen kan obsessieve interesse in deze beweringen leiden tot sociaal isolement, paranoia en wantrouwen.
Dergelijke overtuigingen creëren ook hun eigen gemeenschap.
Websites, podcasts, online forums en Facebookgroepen hebben virtuele toevluchtsoorden gecreëerd voor samenzweringstheoretici. Het zijn plekken om te speculeren en informatie uit te wisselen zonder dat je je zorgen hoeft te maken over de spot van buitenstaanders. Virtuele clubs waar je, tenminste voor een paar uur, de onzichtbare krachten achter de krantenkoppen kunt zien en begrijpen.
Soortgelijke online gemeenschappen zijn ontstaan voor de familieleden en geliefden die achterblijven wanneer iemand wordt verteerd door samenzweringstheorieën zoals QAnon.
Op forums op Reddit en andere sites rouwen ze om verloren relaties en betreuren ze de fantasiewerelden die hun dierbaren in beslag namen.
“Ik mis mijn moeder de laatste tijd echt,” staat in een post van een vrouw wiens moeder in het QAnon-konijnenhol is gevallen. Een andere post rouwt om een relatie met een broer, die verloren ging aan de samenzweringstheorie: “Ik mis zijn gekke lach het meest van allemaal.”
Mensen kiezen wat ze willen geloven. Ze bouwen dag na dag een wereldbeeld op en gebruiken het om het verleden en het heden te begrijpen en om beslissingen voor de toekomst te nemen. Maar als mensen de verkeerde verhalen kiezen, lopen ze het risico zichzelf en elkaar voor te liegen.
“Wij zijn de verhalen die we onszelf vertellen”, zegt John Llewellyn, een professor aan de Wake Forest University die onderzoek doet naar samenzweringstheorieën en waarom mensen geloven wat ze geloven.
“We zijn op de maan geland en nu hebben we kunstmatige intelligentie – ten goede of ten kwade – maar hoe geavanceerd we ook worden, we hebben nog steeds te maken met het menselijk brein.”
Maar de verhalen die mensen zichzelf vertellen zijn niet altijd hetzelfde als de waarheid en het verschil, zoals Ramona ontdekte, kan het verschil zijn tussen vrijheid en een gevangenis.
Toen Ramona een klein meisje was, werkte haar vader als veilingmeester. Op een dag bracht hij een antiek schoolbankje mee naar huis dat niet verkocht werd.
Als Ramona’s vriendinnetjes langskwamen, speelden ze schooltje, waarbij Ramona altijd de rol van lerares op zich nam. Als ze alleen was, zette ze haar knuffeldieren in een rij en “leerde hen wat ik die dag op school had geleerd”, herinnert ze zich.
Ramona studeerde voor haar onderwijsdiploma en woonde in de studentenhuizen toen de pandemie toesloeg. Don werkte in de plaatselijke autofabriek. Toen Ramona’s lessen online gingen, drong hij er bij haar op aan om te stoppen. Hij verdiende goed, genoeg voor Ramona om haar baan op te zeggen en de universiteit te verlaten.
Ramona wilde haar opleiding niet opgeven, dus als compromis stapte ze over naar een kleinere, lokale universiteit om tijdens de pandemie dichter bij Don te zijn. Al snel trok ze bij hem in.
Alleen en geïsoleerd vanwege de lockdowns, las Ramona en praatte ze steeds meer over samenzweringstheorieën. Hoewel Ramona en haar vriend het woord zelf niet gebruikten, kwamen hun standpunten overeen met QAnon, de uitgebreide samenzweringstheorie die beweert dat Donald Trump vecht tegen een geheime, satanische cultus van wereldleiders en beroemdheden die uit zijn op wereldheerschappij.
De QAnon-gedachte is dat deze groep, die bekend staat als de ‘Cabal‘, niet alleen de wereldgebeurtenissen controleert, maar ook kinderen verhandelt voor seksuele uitbuiting en mensenbloed consumeert om hun leven te verlengen.
In eerste instantie geïnspireerd door een anonieme online poster die beweerde, zonder bewijs, over voorkennis van de regering te beschikken, is QAnon uitgegroeid tot een nexus voor verschillende gerelateerde samenzweringstheorieën met betrekking tot COVID-19, Trump en de Amerikaanse verkiezingen.
Naarmate de pandemie vorderde, nam Ramona’s angst toe. Ze maakte zich zorgen over haar toekomst, over haar ouder wordende vader en wat een aanval van COVID-19 zou doen met zijn slechte longen.
Ze had veel vrienden gehad op school, maar door de lockdowns en haar relatie met Don sprak ze steeds minder met hen. Don ging elke dag naar zijn werk, waardoor Ramona weinig gezelschap had.
“Hij was acht tot negen uur per dag aan het werk. Ik had niets te doen,” zei ze, maar graafde steeds dieper in de bizarre en angstaanjagende verhalen die ze online vond.
De samenzweringstheorieën hielpen niet veel tegen Ramona’s angst, maar ze boden wel antwoorden. Ze boden een uitlaatklep voor haar angsten en gaven haar het idee dat als ze maar genoeg onderzoek deed, ze er misschien macht over kon hebben.
Ze werd lid van Facebook-groepen gewijd aan QAnon. Ze begon online chatrooms en forums over samenzweringstheorieën te bezoeken.
“De wereld is al eng genoeg zonder complottheorieën,” zei ze.
“Maar als je ze gelooft, kunnen ze je tenminste antwoorden geven. Als je bang bent voor het onbekende,” bieden complottheorieën “een antwoord, hoe vergezocht het ook is.”
Ramona en Don hebben een groot deel van de pandemie besteed aan het voorbereiden op een grimmige toekomst. De overlevering van QAnon voorspelde dat de goede krachten, onder leiding van Trump, zouden zegevieren over de kwade krachten in een laatste strijd die bekend staat als de ‘Storm‘. In de aanloop naar de Storm, zeggen QAnon-gelovigen, zal alle stroom uitvallen, misschien wel wereldwijd, evenals de meeste communicatiemiddelen.
QAnon-aanhangers noemen deze tijd de ’10 Dagen van Duisternis’.
Het stel begon te oefenen voor hun ontsnapping met oefeningen om hun paraatheid te testen. Als Don het woord gaf, haastten ze zich om zich aan te kleden en hun eerste levensbehoeften in de auto te laden. Vaak werden de trainingsoefeningen ingegeven door iets wat Don online had gelezen.
“Soms lag ik gewoon op de bank en zei hij: ‘Ik denk dat we de spullen klaar moeten maken,'” zei ze.
“Meestal was hij daarvoor al aan het scrollen op zijn telefoon en had hij iets gezien waardoor hij getriggerd raakte.”
Op de avond dat de stroom uitviel, hielp Ramona met het inladen van de hond, de tas en de wapens in de auto. Ze waren van plan om naar het huis van Ramona’s ouders te gaan, maar toen ze bij de hoofdweg kwamen, zagen ze verderop blauwe lichten knipperen. Twee politieauto’s stonden in de berm geparkeerd.
Don bracht de auto dichterbij en zette hem in de parkeerstand. Hij vertelde de anderen dat hij de politie wilde vragen wat er aan de hand was.
“Blijf binnen,” zei hij tegen Ramona.
“Kom de auto niet uit. Ik ben zo terug.”
Hij liep naar de politieauto. Een politieagent draaide zijn raampje naar beneden. Er was een snelle woordenwisseling voordat Don zich omdraaide en terugliep naar de auto van het stel, met een grimmige uitdrukking op zijn gezicht die voor Ramona boosheid of angst had kunnen zijn.
Don vertelde dat de agenten hem hadden verteld dat een vrachtwagen een transformator had geraakt. De stroom viel uit in een groot deel van de stad.
“Betekent dit dat we naar huis moeten gaan?” vroeg Ramona.
Nee, zei Don. Hij geloofde de uitleg van de agenten niet. Met de stroomstoring in Vaticaanstad was het te veel toeval.
“Dat is precies wat ze ons vertellen,” zei Don tegen Ramona en zijn broer. “Dat is precies wat ze ons willen laten geloven.”
Ze reden verder en toen ze een bocht omgingen, zagen ze verderop de neongloed van een winkelcentrum. Auto’s stonden in de rij bij een fastfood drive-thru. Mensen waren een laat diner aan het afhalen, terwijl zij en Don wegreden om het einde van de wereld tegemoet te treden.
Don keerde de auto en ging naar huis.
De volgende dag deed hij het incident af als een oefening en zei dat hij niet echt bang was geweest.
Ramona had het moeilijker om de episode te verwerken. Haar gedachten gingen over Don’s verklaringen. Waarom zou de politie liegen over een stroomstoring? Wat zou een stroomstoring op het platteland van Tennessee te maken hebben met Vaticaanstad?
“Ik begon te denken: Misschien is dit allemaal bedrog,” zei ze. Maar toen ze deze sluipende twijfels aan Don bekende, schudde hij zijn hoofd. Sterk blijven, zei hij.
“Blijf geloven,” had hij gezegd.
“De storm komt eraan.”
In de dagen en weken die volgden, bedacht Don nieuwe oefeningen. Hij maakte Ramona midden in de nacht wakker en vertelde haar dat ze de auto moesten pakken en onmiddellijk moesten vertrekken, om haar vervolgens te vertellen dat het allemaal een test was geweest.
Hij verstopte zich in kasten en sprong eruit als Ramona langsliep. Als ze verbaasd uitriep, werd hij boos en vertelde haar dat ze zich moest verharden om de eindtijd te overleven.
De oefeningen maakten haar alleen maar angstiger, sneller bang. Tot op de dag van vandaag haat ze practical jokes en maakt ze zich soms zorgen dat iemand zich achter een deur verstopt om haar te verrassen.
“Wat ga je doen als het leger je in een FEMA-kamp komt opsluiten?” vroeg hij haar nadat een van zijn oefeningen haar in tranen had doen uitbarsten.
In het begin hielpen complottheorieën Ramona om de wereld te begrijpen. Maar nu nam haar angst toe. De constante oefeningen, de constante stroom van content over kinderseks en satanische offers werden haar teveel.
Het bekijken van grappige video’s op TikTok was een van Ramona’s favoriete manieren om te ontspannen. Die afleiding werkte niet meer. Mensen zien lachen of gek doen maakte haar verdrietig. “Ik dacht gewoon: Weet deze persoon wat er gaat komen?”
Soms kon Ramona niet op adem komen. Ze maakte zich zorgen over de toekomst. Ze sliep niet goed.
“Urenlang was ik ‘s nachts aan het scrollen, zoeken en lezen. Hoe meer ik las, hoe angstiger ik werd,” zei ze.
Ze begon ook steeds meer na te denken over het feit dat geen van de voorspellingen en profetieën in de overlevering van QAnon waren uitgekomen. Trump werd niet herkozen in 2020. Gevaccineerde mensen veranderden niet in zombies. Er waren geen openbare executies geweest van Cabal-leden op de National Mall in Washington.
De 10 dagen van duisternis waren niet aangebroken. De storm was niet gekomen.
Rond deze tijd vertelde een van Ramona’s vrienden haar dat ze een pauze zou nemen van de sociale media – een “reiniging”, noemde ze het – om te zien of het haar geestelijke gezondheid zou helpen.
Ramona was nieuwsgierig. Op een bepaald niveau wist ze dat haar sociale media-gewoonten verband hielden met haar angst. In een opwelling besloot ze zich bij haar vriendin aan te sluiten. Ze gelooft nu dat een deel van haar hersenen het zag als een uitweg.
“Doomscrollen is hoe ik ermee omging,” zei ze, verwijzend naar haar angst.
De “reiniging” duurde van dagen tot weken en Ramona voelde hoe haar geest ontspande. Ze voelde zich meer aanwezig. Haar gedachten waren minder onrustig, haar geest dwaalde af. Ze zocht oude vrienden op en dacht hoopvoller over de toekomst.
Maar gewoontes zijn moeilijk te doorbreken. Na wekenlang haar feed te hebben genegeerd, logde Ramona weer in op Facebook. Ze miste het gemeenschapsgevoel dat ze op de QAnon forums had gevonden – de mensen, niet de overtuigingen – en wilde opnieuw contact maken.
Maar de Facebookgroep was verdwenen, gezuiverd door Facebook. Op dat moment werd QAnon in verband gebracht met een groeiend aantal gewelddadige incidenten en met de pogingen van Trump om de verkiezingen van 2020 ongedaan te maken.
Na de samenzweringstheorie jarenlang een vrij platform te hebben gegeven, had Facebook de stekker eruit getrokken. Ramona heeft nooit afscheid kunnen nemen.
“Je kon nergens heen. Het was gewoon weg,” zei ze.
“Ik denk dat ik op dat moment had besloten dat ik het niet meer nodig had.”
Don was niet blij toen Ramona hem vertelde dat ze klaar was met samenzweringstheorieën. Hij was ook niet blij toen ze zei dat ze terug naar school wilde om haar diploma af te maken.
Op een dag werden de ruzies gewelddadig, vertelde Ramona. Don had Ramona altijd een veilig en beschermd gevoel gegeven, maar nadat hij haar sloeg, wist ze dat dat nooit waar zou zijn.
Het was de laatste aanwijzing die ze nodig had.
“Ik begon te beseffen dat ik eruit moest stappen,” zegt ze.
Ze verhuisde en verbleef een tijdje op de bank bij vrienden en een paar maanden later schreef ze zich weer in op de universiteit. Ze kwam weer in contact met vrienden en maakte ook nieuwe vrienden. Ze begon om te gaan met een oude vriendin van de middelbare school. Na een paar maanden kregen ze verkering. Ze trouwden in 2022.
Ramona sprak Don ongeveer twee jaar geleden voor het laatst. Ze was net ingeënt tegen COVID-19. Toen ze het hem vertelde, kon ze hem zachtjes horen huilen door de telefoon.
“Hij zei tegen me: ‘Nou, je gaat binnen een jaar dood,'” herinnert Ramona zich.
Dat jaar ging voorbij, en toen nog een jaar. Ramona studeerde af en kreeg een baan als lerares in de vijfde klas. Haar dagen en gedachten zijn gevuld met leerlingen en lesplannen, in plaats van nachtelijke oefeningen en go-bags en stormen die nooit kwamen.
