De rechterlijke macht zit fors in haar maag met de toenemende bemoeienissen van politici en anderen op haar (dis)functioneren. In plaats van de oorzaken daarvoor bij zichzelf te zoeken, richten leden van de zittende magistratuur steeds vaker de pijlen op criticasters en wijzen zij steevast op hun ‘onafhankelijkheid’ als rechter. Voorzitter Reinier van Zutphen van de Vereniging voor Rechtspraak maakte het wel al te bont, door in de Volkskrant van zaterdag 2 oktober jongstleden zelfs te menen dat de Minister van Justitie en Kamerleden die maatregelen willen treffen na de kapitale blunder van het gerechtshof Arnhem inzake de ontsnapping van de extreem gewelddadige vrouwenhandelaar Saban B., schuld hebben aan het afnemende vertrouwen in de rechterlijke macht. Dat is toch echt de omgekeerde wereld.
Hoezo scheiding der machten?
Rechters zijn in Nederland voor het leven benoemd en hoeven aan niemand verantwoording af te leggen. Dat verklaart voor een groot deel hun afstandelijkheid ten aanzien van de burgers over wie zij recht spreken. Rechters gaan er altijd prat op dat zij zich niet inlaten met de emoties uit de samenleving. Maar het recht is niet slechts een optelsom van feiten, het is juist ook een vertolking van de gevoelens in de maatschappij en van de slachtoffers. Vrouwe Justitae is blind, maar zeker niet doof. Hoe onafhankelijk is die rechtspraak trouwens, als vele rechter-plaatsvervangers tegelijk nog steeds ambtenaar, advocaat of zelfs Eerste Kamerlid zijn. De vele petten die rechters en hun plaatsvervangers dragen bezoedeld het imago van een onkreukbare magistratuur. Hoezo scheiding der machten?
Los van de blunder van de Arnhemse rechters, zien wij structurele oorzaken voor het afnemende draagvlak onder ons rechtssysteem. De magistratuur combineert een grote mate van macht met een traditie van geslotenheid die heeft geleid tot uitsluiting van burgers. Het Nederlandse rechtsstelsel gaat mank aan een gebrek aan toegankelijkheid, onafhankelijkheid, democratische legitimiteit en openbaarheid.
Dierenmishandeling
De maatschappelijke onvrede met rechterlijke beslissingen groeit. Het juridisch jargon in vonnissen van rechters is voor niet ingevoerde burgers nauwelijks te volgen, laat staan hoe en waarom men tot een bepaalde beslissing is gekomen. Straffen voor zware misdrijven als moord en doodslag worden door een grote meerderheid van de bevolking als onbegrijpelijk laag ervaren. Volksvertegenwoordigers die beslissingen van rechters of het Openbaar Ministerie bekritiseren worden gemaand hun mond te houden over zaken waar iedereen een mening over mag hebben. Omgekeerd lappen rechters de door de wetgever aanzienlijk verhoogde strafmaxima op zaken als verboden wapenbezit, dierenmishandeling en geweld tegen hulpverleners aan hun laars. De in de maatschappij beleefde urgentie wordt in de ivoren toren niet gehoord. Daarom zal de publiekelijke verontwaardiging steeds gaan luider klinken na onlogische of foute beslissingen. Terecht wordt meer en meer de druk op rechters opgevoerd om te vonnissen in veel duidelijkere en begrijpelijke taal. Knarsetandend hebben strafrechters bovendien een plek in de rechtszaal moeten toekennen aan slachtoffers en nabestaanden die een verklaring ter zitting mogen uitspreken. Maar nog steeds is dit alleen toegestaan indien er geen kwetsende opmerkingen over de dader worden gemaakt.
Nederlands Sovjetregime
De bewust gecreëerde afstand tussen rechters en burgers heeft in Nederland trekken van een vorige eeuws Sovjetregime en vormt een belangrijke oorzaak van het onbegrip en wantrouwen onder de bevolking. Nederland is een van de weinige landen ter wereld, zo niet het enige land, waar burgers op geen enkele manier kunnen deelnemen aan de rechtspraak. Burgers worden op afstand gehouden door een gesloten groep van professionele juristen die in het eisen en spreken van recht geen inmenging toelaten van buitenstaanders die niet aan de beroepsvereisten voldoen. Het credo is: voor u, maar zonder u. De toekomst en de legitimiteit van onze rechtspraak zal voor een groot deel afhangen van de bereidwilligheid onder rechters om de deuren van hun bastiljon flink open te zetten.
Joost Eerdmans is voorzitter van het Burgercomité tegen Onrecht.
