De Europese Unie (EU) grossiert in mooie termen die duidelijk moeten maken dat de Unie er is namens en voor de Europese burger. De eurocrisis heeft dit PR-offensief verergerd. Europa kampt met veel economische, financiële en politieke problemen, maar de oplossing is ‘meer van hetzelfde’: meer Europese integratie zou de manier zijn om de problemen het hoofd te bieden. Maar iedereen die pleit voor een bankenunie, meer Europees toezicht of een politieke unie, negeert de vraag of de EU de oplossing of de oorzaak is van de problemen.
Dit brede vraagstuk vormt de aanleiding voor het nieuwe boek van de Amerikaanse politicoloog Richard Rose. Hij schreef Representing Europeans over de vraag of burgers door de EU worden gerepresenteerd en zo ja, hoe. Zijn argument is dat als de EU problemen van nu wil oplossen, dat niet mogelijk is zonder het commitment van burgers. Vrijwel alle opiniepeilingen laten zien dat het aan dat commitment ontbreekt.
Het is onvoldoende om nog eens aan burgers uit te leggen dat er ooit Europese verdragen zijn getekend en dat de resultaten van de EU zo goed zijn. Zo werd burgers jarenlang verteld dat Europa goed was omdat de EU de economie aanjaagt. Dat is weinig overtuigend nu er crisis is en de euro onder druk staat. We moeten dus fundamenteel anders durven kijken naar Europa en naar haar relatie met burgers. De mening van burgers is essentieel voor de EU, maar de instellingen van de Unie luisteren nauwelijks naar burgers, aldus Rose.
Rose doet in zijn boek drie verfrissende voorstellen. Ze zijn zo belachelijk eenvoudig dat het vreemd is dat ze geen beleid zijn.
We moeten op een pragmatische manier met Europa omgaan. We moeten niet denken dat wat Europa doet altijd goed of altijd slecht is, maar kijken wanneer Europa van waarde kan zijn en effectief beleid kan voeren. Per politiek thema moet bekeken worden wat de oorzaak van problemen is en wie er kan bijdragen aan de oplossing. Soms is dit Europa, soms niet. Dit is een heel andere aanpak dan het Europa van nu: in Brussel staat op voorhand vast dat de EU beter in staat is problemen op te lossen dan bijvoorbeeld de lidstaten.
De bevoegdheden van de EU worden door middel van verdragen geregeld. Bij een nieuw verdrag worden nieuwe bevoegdheden overgedragen. Nieuwe Europese verdragen hebben vaak ingrijpender consequenties dan grondwetswijzigingen. Toch bestaan er speciale procedures bij grondwetswijzigingen om burgers te consulteren, maar niet bij Europese verdragen. Rose pleit voor Europa-brede referenda waarbij de hele Europese bevolking zich over een verdrag kan uitspreken. Alleen zo kan blijken of deze afspraken ook steun hebben van burgers in alle lidstaten.
Als lidstaten het in Brussel niet eens kunnen worden over gezamenlijk beleid, of als burgers in de lidstaten het oneens zijn met verdere integratie, zou de verdere integratie moeten stoppen. Het alternatief is landen met elkaar te laten samenwerken voor zover zij dit wensen. Dit is beter dan de huidige situatie waarin burgers gebonden worden aan verdragen die zij niet steunen. Met dit alternatief ontstaat diversiteit: groepen landen werken in steeds verschillende samenstellingen bij verschillende onderwerpen samen. Allemaal op basis van de steun die er voor dat beleid is.
Rose schreef een goed leesbaar manifest waarom Europa niet op de huidige weg kan doorgaan, wat volgens hem echter geenszins wil zeggen dat er aan samenwerking een einde komt. Zijn boek is een aanrader voor iedereen die fanatiek voor of fanatiek tegen Europa is.
Chris Aalberts is auteur van Achter de PVV: waarom burgers op Geert Wilders stemmen. Hij doet de komende maanden onderzoek naar de relatie tussen burgers en de Europese Unie. Beeld: omslag boek Richard Rose.
