Er zijn drie monotheïsmen: het judaïsme, het christendom en de islam. Monotheïsme wil zeggen dat er één God is, de Absoluut Ene waaruit alles is voortgekomen. God is altijd geweest. Hij heeft geen begin en geen einde. Hij staat boven alles wat is en staat buiten de tijd: dit heet transcendentie. Dit heeft tot gevolg dat de logica van wat is (het bestaande, de ‘zijnden’) op Hem niet van toepassing is. Bijvoorbeeld: Hij is tegelijkertijd aanwezig en afwezig, Hij is licht en duisternis, Hij leeft en is dood. Om dit laatste enigszins te kunnen begrijpen: voor wie niet in Hem gelooft, is Hij dood.
Bovenstaande betekent dat God onkenbaar is. Nochtans stellen de religies Hem vaak voor als het hoogste zijnde, terwijl Hij in essentie niet bestaat in onze werkelijkheid. Hij staat in zijn transcendentie buiten onze werkelijkheid.
Dit alles zal voor velen abracadabra zijn of volstrekte onzin. Ik schrijf dit slechts om een verschil tussen de monotheïsmen aan te tonen en wat dit betekent voor hoe we in de wereld met elkaar omgaan. Of je nu gelooft of niet, het valt niet te ontkennen dat honderden miljoenen geloven in YHWH, in God of in Allah. Dat is in elk geval een werkelijkheid waarmee we rekening moeten houden. Dat het geloof van de mensen in een God voor iedereen gevolgen heeft, is eveneens een realiteit. Vraag het aan slachtoffers van terroristische aanslagen, aan diegenen die vervolgd worden omdat ze niet geloven of aan vrouwen die zich zedig kleden uit angst voor mensen die omwille van hun geloof aanstoot nemen aan vrijere zeden.
Het geloof in de ene God kan zeer gevaarlijke situaties creëren en mensen tegen elkaar opzetten. Hoe komt dat? Hier kan een vergelijking tussen de drie monotheïsmen enige klaarheid brengen. Als we kijken naar het judaïsme, dan valt op dat in de Bijbel het joodse volk vaak gestraft wordt omdat zij niet gehoorzamen aan de geboden van God. Er is bij de joden een groot schuldbewustzijn. Ze hopen op een Messias die hen zal redden en de toorn van God zal afwenden. Kenmerkend is ook dat ze de bijbel heel kritisch lezen en voortdurend nieuwe interpretaties geven. De Talmoed en de Zohar zijn er sprekende voorbeelden van.
Het christendom lijkt sterk op het judaïsme, behalve dat de Messias er al is geweest. Hij is voor onze zonden gestorven. Ook christenen hebben een groot schuldbewustzijn. Zij erkennen hun zonden en kennen de vergeving. De joodse bijbel werd aangevuld met de vier evangeliën, die vooral een boodschap zijn van hoop en liefde.
De islam is een radicaal ander monotheïsme. De Koran is perfect, want gedicteerd door Allah aan de profeet Mohammed. Schuldgevoel is hier afwezig en schuld bekennen zou een grove belediging zijn tegenover de profeet. De Koran is het heiligste wat er is, zo heilig dat het zelfs niet nodig is te begrijpen wat er staat. Eindeloos reciteren van de koranverzen is een pure daad van geloof, want reciteren is als het spreken van Allah. De Koran is de gesacraliseerde kern van de islamitische identiteit. Als een niet-moslim uit de Koran citeert, dan wordt dit gezien als een grove godslastering. In Indonesië zit een gouverneur daarvoor in de gevangenis.
Kritische studie van de Koran hoeft niet en is zelfs verboden. Wie aan de Koran raakt, treft de moslims in hun ziel. Islam is synoniem aan ’onderwerping’. Niettemin bestaat de Koran voor drie vierden uit bijbelse teksten. Dit betekent niet dat de Bijbel er eerst was. De Koran bestaat al eeuwig en de Bijbel is een vervalsing ervan door de joden. De zondvloed is een straf geweest van God voor de afvallige joden. Abraham, Mozes en Jezus waren moslims.
De moslims achten zich perfect, want hun geloof is het ene ware. Dit idee van zelf perfect te zijn is een gesel voor henzelf: zij sluiten zich in hun eigen kring op, zij reageren woedend op kritiek, ze zijn achterdochtig en zien met lede ogen dat anderen een beter of aangenamer leven leiden. Door die perfectie is niemand minder vrij dan een moslim.
Het voordeel van de islam is dat de moslims zich in hun geloof geborgen weten. De Koran is als een moeder, want de oorsprong en het begin van alles. Die geborgenheid vinden ze ook in de Oemma of de wereldwijde gemeenschap van alle moslims. De Oemma is als een baarmoeder waarin alle moslims zich geborgen weten, dank zij hun onderwerping. De moslim blijft in die baarmoeder en wordt nooit een apart individu. De hoofddoek van een moslima is in de eerste plaats een houvast om zich geborgen te weten. De eis zich te integreren roept diepe angst op om de basisveiligheid te verliezen.
Die geborgenheid vinden we terug in de Arabische muziek die in eindeloze herhalingen en meeslepende melodieën een bedwelming in de massa teweegbrengt. Westerse muziek daarentegen kent de ene radicale verandering na de andere en is een wanhopig zoeken naar een onwaarschijnlijk elders. Hier geen bedwelmende geborgenheid, maar een agressieve, overdadige variatie die soms een nihilistische sfeer oproept.
De islam kan nooit modern worden. De islam is verankerd in de Koran die eeuwig en onveranderlijk is. Iets wat volmaakt is, kan niet veranderen. De islam heeft daarom een groot probleem met de moderniteit. De ‘Ander’ is altijd een bedreiging voor de eigen identiteit van de moslims. Een gebrek aan diversiteit is er een ongelukkig gevolg van. Dit biedt een kans aan totalitaire leiders, want zij halen hun kracht uit het fantasme van de eenheid en ze worden hierin gesteund door de religieuze leiders. Het totalitaire van de islamitische wereld stemt overeen met het totaliserende van hun identiteitsgevoel.
Er leven nu tientallen miljoenen moslims in Europa. Moeten zij zich één blijven voelen met de Oemma? Zullen zij zich verlossen uit het fantasme de enige en absolute waarheid te hebben, waar de gehele wereld zich aan moet onderwerpen?
De traditionele politieke opvatting is dat de welvaart en de vele materiële voordelen van de westerse samenleving de moslims zullen bevrijden van starre opvattingen. Dit is naar analogie met het Oostblok waar de mensen zich van een totalitair regime hebben bevrijd omwille van de materiële behoeften en niet zozeer omwille van de ‘democratische vrijheden’ zoals velen denken. De vraag is of deze laatste vergelijking klopt. Kunnen we de islam die al 1400 jaar bestaat, vergelijken met het communisme dat gedurende 70 jaar Europa heeft geteisterd?
De islam biedt geborgenheid en hoe groter de dreigingen worden in deze eeuw, hoe meer de mens terugkeert naar de bronnen van zijn cultuur. Het Westen daarentegen staat met lege handen. Nihilisme is onze religie geworden en de Europese Unie is één grote spirituele leegte. Het voordeel van de Europese cultuur is dan wel dat de diversiteit in opvattingen en levensstijl de dynamiek kan bieden om de dreigingen meester te worden.
Het gaat om de keuze tussen aan de ene kant geborgenheid, traditie en het geloof de absolute waarheid te bezitten en aan de andere kant onzekerheid, verandering en twijfel. Leiden bij toenemende spanningen in de wereld deze twee tegenstrijdige bewegingen niet naar de Totaler Krieg?
