In een interview heeft de Canadese professor Jordan Peterson gezegd: ‘I’m riding a hundred foot wave, and what tends to happen when you do that, is that you drown’. Hij let obsessief op wat hij zegt sinds hij de strijd is aangegaan met de wind achter die golf: identiteitspolitiek, politieke correctheid en de terugkeer van autoritaire machtsstructuren. ‘De dingen kunnen vreselijk mis gaan als je een fout maak.’ Dan laat de interviewer hem een foto zien waar Peterson op staat met twee ‘alt-right jongens’ die een vlag met Pepe de kikker omhoog houden. Ze vraagt waarom hij dan met hen op de foto ging. Wist hij dan niet dat ook ‘white supremacists‘ die kikker als embleem dragen?
Dit bedoel ik dus, zegt Peterson. ‘Misschien was dat een fout, maar’ – en dan is hij even stil – ‘nee, ik geloof niet dat het een fout was.’ Ook met dié jongens wil hij in contact staan, vertelt hij, om ze een alternatief te bieden.
Toen Annabel Nanninga het satirische ‘dobberneger’ verzon was dat onderdeel van haar behoefte om door de muur van politieke correctheid heen te breken. Nu worden er rondom dat ene woord grimmige demonstraties tegen haar en haar partij Forum voor Democratie georganiseerd – waar tot vandaag ook nog de PvdA en SP aan wilden deelnemen.
Ongeïnteresseerd als de demonstranten zijn in waarom mensen zeggen wat ze zeggen, is de enige boodschap die ze zenden natuurlijk dat zij nooit fouten maken. Niet als individu, niet als groep. Annabels ‘fout’ is de morele APK van de onaantastbaren. Een check-up onder andermans motorkap waar altijd wel iets van een draadje los zit.
Evengoed zo met Thierry Baudet. Toen hij het had over ‘homeopathische verdunning’ had hij nog niet geleerd dat context geheel vervliegt zodra je eigendom van anderen wordt die hun éigen licht op je schijnen. Ook zijn onverdunde vaderlandsliefde is de morele APK van de onaantastbaren. Ze geloven immers dat zij tijd, landsgrenzen en historisch besef kunnen overstijgen, dat hebben zij allemaal niet nodig om ‘goed’ te zijn. Zo goed zijn ze.
Gisteren in de Balie, bij een discussie over identiteit zag ik hoe Femke Halsema bijvoorbeeld al van het woordje ‘wij’ – een gevoel, de minimale eis voor het behouden van een bepaalde eenheid onder mensen, aldus Baudet – ongemakkelijk werd. ‘Dobberneger’, ‘verdunning’ , ‘wij’ en al die woorden die nog zullen worden ingekookt tot ‘fout’ maken het steeds moeilijker om onbevangen te zijn en kritiek te verdragen.
Ik hoor politici (en mijzelf) liever vrijuit associeren (en fouten maken) dan voortdurend voor het deugtribunaal staan. En al surfend op een golf, zie ik liever niet dat ze door de haaien gegrepen worden of een verdrinkingsdood sterven.
De angst een fout te maken is weten dat het fataal is geworden in de gepolitiseerde ruimte (behalve in de groep, als je Alexander Pechtold heet). Filmmaker Eddy Terstal schreef: ‘Je kunt ook geen dingen doen of zeggen waar je later “spijt” van krijgt‘. Ik geloof helemaal niet dat dat kan. Omdat de regie daar niet ligt.
Wie aan het archeologisch opgraven van verkeerde meningen slaat maakt het politici, wetenschappers en opiniemakers – hoe genuanceerd ook – onmogelijk om geen fouten te maken – je kunt je steeds minder permitteren en datgene wat jou nog wel kenmerkt en onderscheidt zal op zichzelf verdacht worden. Ook als ze niks vinden bij een digitale huiszoeking, maken ze wel statistiekjes en datawolkjes van je, zetten ze je in een lijstje van ‘rechtse’ twitteraars en hopen ze dat je de fout er zelf wel in ontdekt.
Guilty by association is al helemaal niet te voorkomen. Ik werd door een kennis aangesproken op mijn interesse voor het free speech platform ‘Gab’, een nieuw alternatief voor Twitter. Dat is ‘extreem-rechts’ zei hij. Vanwege die groene kikker. Moest ik het daar dan maar niet meer over hebben? En de klimaatdiscussie. Hoe ver wil ik dat moeras in?
‘Iedereen maakt fouten,’ zegt Peterson. Maar de angst om een fout te maken in het publieke debat is ingegeven door iets groters: weten dat je interne bemiddelaar – je eigen geweten – onvoldoende of zelfs nutteloos is geworden en dat je alleen die golf hebt waar je zo goed mogelijk overheen moet zien te komen.
