Staan we aan de vooravond van een Derde Wereldoorlog? Met het geopolitieke spel rondom Oekraïne worden op het diplomatieke schaakbord stellingen ingenomen waarbij een remise voor geen van de partijen de gewenste uitkomst lijkt te zijn. Het zit muurvast tussen het stoutmoedigste jongetje van de klas (Amerika) met in zijn kielzog naïeve kornuit Europa en bandietenstaat Rusland dat, onder stringente leiding van sluwe straatvechter Vladimir Poetin, piept en kraakt onder tal van economische sancties. Internationaal sorteert de onvermurwbare Poetin veel afschuw, maar de Russische Federatie zelf vertoont ook serieuze scheuren.
Ik citeer journalist, historicus en Rusland-kenner Wierd Duk: “Laten we duidelijk zijn: in het Kremlin heerst een cynisch en meedogenloos KGB-bewind en de Russische samenleving is, helaas voor de vele goedwillende Russen, wetteloos en door en door gecriminaliseerd.” Het schrijnende gebrek aan sociale gerechtigheid in een systeem met corruptie als vaandeldrager is ook de treurige constante in de verbijsterend goede film Leviathan.
In Leviathan speelt Aleksey Serebryakov hoofdpersoon Kolya die met zijn vrouw Lilya (Elena Lyadova) en zoon Roma uit een eerder huwelijk in een vissersdorpje aan de Barentszzee (Noord-Rusland) woont. Zijn zelfgebouwde huis, eigen autoreparatiebedrijf en een stuk landbouwgrond maken deel uit van het perceel waar burgemeester Vadim (Roman Madyanov) zonder pardon beslag op legt. In de ongelijke strijd tegen Vadim, zelf niet meer dan een stroman, kan Kolya rekenen op de diensten van zijn jeugdvriend en Moskouse advocaat Dima (Vladimir Vdovichenko). Dima tracht de onwettige handelswijze van Vadim via het gerecht aan de kaak te stellen, maar zowel de districtsrechtbank als de gemeenterechtbank verwerpen het door Kolya aangetekende beroep.
Alsof dit verdict nog niet erg genoeg is, besluit een zwaar beschonken Vadim op een avond Kolya spontaan een bezoekje te brengen; een briljante scène! Deze ontnuchterende ontmoeting zet voor Dima het sein op groen om Vadim niet langer via legitieme wegen aan te pakken. Genadeloos machtsvertoon in de vorm van intimidatie valt de advocaat hierop ten deel. Tot overmaat van ramp belanden Dima en Lilya met elkaar in bed waardoor de twee vrienden ernstig gebrouilleerd raken. Wanneer Lilya vervolgens verdwijnt en later dood wordt aangetroffen, valt de verdenking al snel op Kolya.
Halverwege de zeventiende eeuw waren de koninkrijken Engeland, Schotland en Ierland verwikkeld in een reeks burgeroorlogen. Tegen deze achtergrond schreef de Engelse filosoof Thomas Hobbes (1588-1679) in 1651 zijn bekendste werk: Leviathan. De titel refereert aan het gelijknamige mythische zeemonster dat in het Oude Testament wordt beschreven. De onoverwinnelijke macht die dit wezen symboliseert, is volgens Hobbes ook weggelegd voor de staat.
Messcherp en objectief schetst regisseur Andrey Zvyagintsev de onvermijdelijke ondergang van het individu als gevolg van de krachtige alliantie tussen de Russische overheid en de Russisch-orthodoxe kerk. Onder Michail Gorbatsjov luidden glasnost (openheid) en perestrojka (hervorming) vanaf 1985 de ondergang van de Communistische Partij in en daarmee het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Maar blijkens Leviathan is de droevige pravda (waarheid) dat drie decennia later van een transparante en vooral rechtvaardige staat in Rusland nog altijd geen sprake is.
Andrey Zvyagintsev levert met het uiterst sombere Leviathan een magistraal portret af van een land waar de goddeloze moraal alleenheerser is. Alles in de film klopt. Het geweldige scenario wordt gedragen door acteerwerk van een waanzinnig hoog niveau. In dit verband spant acteur Roman Madyanov de kroon. Waar de anderen toestemming van Zvyagintsev kregen om – echt waar – met alcohol in hun bloed de set te betreden, deed Madyanov dit niet. Uitgerekend hij speelt de sterren van de hemel in de afschuwelijke rol van vadsige ‘gezagsdrager’ zonder scrupules. Net als de excessieve vlucht in drank is het treffende decor exemplarisch voor de teloorgang van de menselijke waardigheid.
Leviathan zit vol indringende shots van het desolate landschap dat zich welhaast, zeker figuurlijk, aan het einde der aarde moet bevinden. Tel hierbij op dat de apocalyptische muziek van Philip Glass onder de beelden van indrukwekkende schoonheid is. Derhalve luidt de conclusie dat dit artistieke meesterwerk een zielsberoering teweegbrengt welke een diepe buiging voor Andrey Zvyagintsev meer dan rechtvaardigt.
