Vrij associëren was nog nooit zo leuk. Of de kijker drie uur voor het lapje is gehouden blijft onduidelijk. Maar het was niet alleen maar lachen. Plus: een overzicht van de trends die Edelkoort tijdens de uitzending voorspelde.
Rond tien uur moeten de kijkcijfers van Zomergasten zijn ingestort, de kijker schakelde en masse naar Nederland 1 of BBC om de afsluitende ceremonie van de Olympische Spelen te kijken. Twitter is het ideale tweede scherm, ik heb al uw namen genoteerd. U kunt sinds gisterenavond niet meer klagen over cultuurbezuinigingen want u gaf de voorkeur aan The Spice Girls boven een uniek filmpje van Man Ray uit 1924. Voorwaar, liefhebbers van high culture konden gisteren hun vingers aflikken bij Zomergasten.
Een mevrouw van middelbare leeftijd met een hipsterbril
Maar de avond kende een moeilijke start. Lidewij Edelkoort vertelde logischerwijze over haar werk als trendvoorspeller. Een vak dat door slechts honderd mensen wereldwijd wordt uitgeoefend. Ze adviseert bedrijven, overheden en kunstinstellingen over de tijd die voor hen ligt en hoe daar op in te springen. Zo vertelde ze enkele jaren terug in Gèneve voor enkele bankiers een presentatie te hebben gegeven. Edelkoort stelde hen voor dat ze eerlijk naar hun klanten moesten zijn.
” ‘We moeten uit de lethargie, uit het doemdenken. Want er is licht aan het eind van de tunnel,’ was één van de uitspraken die deed vermoeden dat we van doen hadden met een knap geschminkte Herman Koch of Michiel Romeyn. ”
Dat vonden de bankiers een goed plan maar ze vertrouwden haar toe dat er nog wel wat lijken in de kast zouden blijven zitten. “En die zijn er nog steeds,” aldus een geheimzinnige Edelkoort. Zo werkt het in het internationale bankierswezen: tijdens mysterieuze bijeenkomsten in Zwitserland vertellen ze hun diepste geheimen aan een mevrouw van middelbare leeftijd met een hipsterbril. Ongeloofwaardig en daarom ongemakkelijk, Jan Leyers wist ook niet precies wat hij ermee moest en besloot maar snel een filmpje in te starten.
Hadden we van doen met Herman Koch of Michiel Romeyn?
De documentaire over Borgþór Sveinsson, de man die jaagt op de stiervis, was fascinerend. Een enorme vis die leeft in de binnenwateren van IJsland. Behaard, met een lange rode staart en een hoorn maakt het beest slachtoffers onder mensen, koeien en honden. Was een kunstproject uiteraard. Een bullfish is ook – leert de Urban Dictionary ons – “A person of high intelligence and possesses a unique humour, loved by all.” Die kwalificatie leek op dat moment toepasbaar op Edelkoort. Met name in het eerste anderhalf uur toen ze zich overgaf aan enkele voorspellingen. “De cape komt terug. Wat ons kan verhullen wordt het nieuwe modebeeld” en “De uil is een trendvogel.”
Leyers liet haar ongestoord menig open deur intrappen: “We moeten uit de lethargie, uit het doemdenken. Want er is licht aan het eind van de tunnel,” was één van die uitspraken die deed vermoeden dat we van doen hadden met een knap geschminkte Herman Koch of Michiel Romeyn. “Go wis de vlo,” ze zei het echt.
Vis in vagina
Dat vermoeden werd alleen maar sterker bij het fragment van de halfnaakte in de regen dansende Balkanvrouwen: Balkan Erotic Epic heette het. ‘Folkloristische porno,’ aldus Edelkoort. Ook de anekdote die ze vertelde over hoe vrouwen in de Balkan een man aan zich proberen te binden deed denken aan Jiskefet. Volgens Edelkoort steken vrouwen aldaar soms voor het slapen een levende vis in hun vagina. De volgende ochtend verwijderen zij deze en mengen de vis door de koffie van hun lief zodat de man van hun dromen altijd bij hun blijft. Aha.
” Natuurlijk moest daar een waarschuwend vingertje worden geheven door Jan Leyers: nationalisme kan ook héél gevaarlijk zijn! In de verte klonk een stoomfluit, een trein vertrok in oostelijke richting. “
‘Ik hou te veel van vrouwen om ze te haten voor deze ene man’
Maar het was niet alleen lachen, gieren en brullen. Edelkoort liet ook haar persoonlijke kant zien. De teleurstelling over dat ze nooit kinderen heeft kunnen krijgen, bijvoorbeeld. Tussen de regels door zei een substituut te hebben gevonden in haar studenten. Ook kwam het verdriet aan bod dat ze heeft over de gezondheidstoestand van haar levenspartner en oud-ontwerper Anthon Beeke. Die, zo vertelde Edelkoort, bij hun eerste ontmoeting dacht dat ze lesbisch was. Ver zat hij er niet naast. “Ik hou te veel van vrouwen om ze te haten voor deze ene man,” zei ze. Misschien dat dat verdriet zich ook uitte in de keuze van fragmenten die vooral van doen hadden met schoonheid en speelsheid (Man Ray, meneer en mevrouw Eames). Vrolijkheid als tegenhanger van verdriet en melancholie. Psychologie van de koude grond van uw recensent, jazeker. Maar het was Edelkoort die zei dat kinderen die door zowel vader als moeder intensief zijn opgevoed geen psychoanalyse nodig hebben. Dat zeg je alleen als je zélf in psychoanalyse hebt gezeten.
Een trein vertrok in oostelijke richting
Tussen het op live-televisie trends voorspellen door – wat vooral een oefening in vrij associëren leek – zei Edelkoort ook enkele rake dingen. Volgens haar is het tijdperk van het individu voorbij. Het herwaarderen van de eigen achtergrond, de eigen cultuur is volgens haar steeds belangrijker aan het worden. Ware woorden in deze tijd van euro- en mondialisering die velen angst inboezemt. Natuurlijk moest daar – het blijft de VPRO natuurlijk – een waarschuwend vingertje worden geheven door Leyers: nationalisme kan ook héél gevaarlijk zijn! In de verte klonk een stoomfluit, een trein vertrok in oostelijke richting.
Ook benadrukte Edelkoort dat vooruitgang en welvaart onlosmakelijk verbonden zijn met cultuur en creativiteit. Ze deed de Sociaal-Economische Raad een aardige suggestie aan de hand: ga eens met mijn studenten om de tafel zitten en kijk hoe je uit de crisis kan komen. Angst is niet nodig, uit creativiteit komt altijd iets voort. En cultuur is een voorwaarde voor een goede economie. Een verrassende gedachte van een verrassende gast; Zomergasten op zijn best.
Edelkoorts trendvoorspellingen:
Veel huid verdwijnt uit het beeld, we worden preutser.
We worden meer vogels. Leven in groepen, clubs en gangs. De uil is een trendvogel.
Hipsters zijn de nieuwe nerds.
We gaan bediend worden door kwetterende meisjes in restaurants.
We verkeren in een enorme clubsandwich van ideeën, trends worden tijdloos en raken eigenlijk niet meer uit de mode.
De cape komt terug. Wat ons kan verhullen wordt het nieuwe modebeeld.
De urge om te reizen komt terug. De situatie waar we nu in zitten daar willen we uit. De periode waar we nu in leven is een hele vervelende periode. We moeten afstand nemen heb ik het gevoel. We hebben behoefte aan de escape.
We moeten uit de lethargie, uit het doemdenken. Want er is licht aan het eind van de tunnel.
Mindtravel, wel of niet met drugs.
We gaan terug naar het ambachtelijke. Maar dat gaat gemaakt worden door robots, laserstralen en 3D-printers.
Het design gaat een pre-historische allure krijgen. Hoe verder we komen hoe primitiever we worden.
We verwachten de terugkeer van de dirndl.
Moederen en vaderen, dan hebben we de psychoanalyse niet meer nodig.
We gaan het analoge en digitale met elkaar verweven.
Het internet gaat zich vertakken.
De matrozen-look komt terug.
We worden steeds meer telepathisch.
Dit wordt de eeuw van de hersenen.
We gaan naar een maatschappij van leven, leren en delen. En niet meer bezitten.
2050 is heel dichtbij.
