Terug van een maand weg lees ik dat een nieuw gevaar ons bedreigt: de robot. Hij is slimmer en sneller dan wij, of zal dat op korte termijn worden. Een robot is nooit ziek (hij kan wel stuk), werkt 24 uur per etmaal en stelt geen eisen. Kortom, een ideale werknemer die ervoor kan zorgen dat we ons allemaal met leukere dingen gaan bezighouden dan met werk dat ook wel automatisch kan.
Als robots bureaucratische procedures geautomatiseerd kunnen verwerken en automatisch conflicterende regels en besluiten opsporen, scheelt dat een hoop ergernis en ellende. Als ze het schoonmaakwerk van de thuishulp kunnen doen, geven ze ruimte voor menselijke aandacht en contact. De vraag is of ze dat wel kunnen, want hoe meer echt menselijke handelingen een robot moet uitvoeren, hoe moeilijker het is om hem te programmeren. Een robot kan nu nog niet eens een kopje koffie volgieten en aangeven, want hij grijpt het kopje aan diggelen en plaatst het doodleuk bovenop een stapel papieren of midden op je toetsenbord, waardoor het omkiept en je spullen voorgoed onbruikbaar zijn.
Dat laat een dilemma zien: moeten mensen zich straks aanpassen aan wat robots kunnen in plaats van andersom? Je zet je spullen zo neer dat een robot ermee om kan gaan. Je gaat praten en handelen als een robot, omdat hij je anders niet begrijpt. Het gevaar is niet dat robots ons werk overnemen, maar dat wijzelf ongemerkt robotiseren. Omdat de machine tekort schiet in wat wij als mensen automatisch (!) goed doen.
Zo’n vaart zal het waarschijnlijk niet lopen. Decennia geleden werd voorspeld dat onze maaltijden zouden bestaan uit één pilletje waarin alle noodzakelijke voedingsstoffen waren verwerkt. Eten zou iets uit het verleden worden. Het tegenovergestelde is gebeurd. Er wordt voortdurend geëxperimenteerd met nieuwe vormen van voedselbereiding, en mensen verbouwen eten, maken eten klaar en gaan uit eten omdat ze dat leuk, gezellig en lekker vinden. Het geautomatiseerde eten is er nooit gekomen.
Kunst en literatuur op basis van algoritmen, zonder enige menselijke bemoeienis? Een Concertgebouw waarin robots perfect de Negende van Mahler uitvoeren? Gerobotiseerde liefde? Ik denk het niet. Wanneer alles geautomatiseerd kan worden, zijn juist het unieke, het feilbare, de – herstelbare – vergissing en de onverwachte ontdekking interessant.
Automatisering is een oplossing voor het uitbannen van saai en geestdodend werk. Het probleem is, dat een zeer beperkte groep mensen eigenaar is van de robots die het geautomatiseerde werk doen. Ze zetten machines in, en sturen mensen de laan uit. Maar als je bij je ontslag een pakketje aandelen meekrijgt in plaats van een tijdelijke uitkering, zou dit probleem niet bestaan. Dan heeft iedereen zijn eigen robot(s) voor zichzelf aan het werk, en hebben we geest en handen vrij om te doen wat we echt willen.
