Bijna viel het kolommetje niet op, maar het stond er echt. Op de voorpagina van de Volkskrant, naast het bericht over de verkiezingswinst van Nieuwe Democratie in Griekenland, stond te lezen dat de president van Mexico de ‘opkomende landen’ aanspoorde om “meer geld beschikbaar te stellen voor het redden van Europa”. Psychologisch is dat moeilijk te behapstukken. Een half schoolgaand leven leer je als kind dat je in het Rijke Westen woont, en dan is er ineens Mexico’s Felipe Calderón die zich over je ontfermt. Dat voelt toch alsof de fabrieksarbeider zijn gekrijtstreepte baas uit naastenliefde een douceurtje toestopt.
Overigens: zouden ze in Mexico ook een Stef Blok hebben die roept dat er niets moreel verheven is aan het via de overheid steunen van de Europese Unie? Ik hoop het niet.
Op dezelfde dag dat de woorden van Calderón op de voorpagina stonden debatteerde de Tweede Kamer over de verhoging van het eigen risico in de zorg. De SP en de PVV hadden elk zeven uur spreektijd aangevraagd, die ze vervolgens niet vol kregen.
Zorgkosten
Het was in alle opzichten een vreemd debat. De SP en de PVV hadden beiden eindelijk de tijd en de gelegenheid om in de beste speech die ooit op Nederlandse bodem gehouden werd de kiezer een meeslepend vergezicht te laten zien, maar in plaats daarvan kozen ze ervoor om e-mails, boeken en artikelen die ze hadden gevonden via Google voor te lezen. Het was te verwachten. Populisten laten immer altijd liever anderen aan het woord, om het risico te vermijden dat ze zelf eens iets zeggen wat kiezers liever niet horen.
Overigens: ook de VVD stelde teleur. Ik zat te wachten op het voorstel om de hele sociale zekerheid af te schaffen, omdat er immers niets moreel verheven is aan het via de overheid betalen voor solidariteit. Dat is wel zo consequent.
Als de zorgkosten blijven stijgen zoals ze de afgelopen 10 jaar deden, dan betalen we in 2040 meer dan 30% van ons BBP aan zorg. Dat komt voor een deel door de vergrijzing, maar het is lang niet de enige oorzaak. De vergrijzing is goed voor ongeveer een kwart van de stijging, de andere kosten worden veroorzaakt door het feit dat Nederlanders steeds meer zorg consumeren. In een rapport van topambtenaren staat te lezen dat de drempel om naar de dokter te gaan te laag is, en dat er steeds vaker dure behandelingen worden voorgeschreven aan steeds lichtere gevallen. Ook onze welvaart draagt eraan bij. Hoe rijker we worden, hoe minder ongemakken we accepteren.
Tragedy of the Commons
De zorgkosten stijgen omdat iedereen maar aan één ding denkt: zichzelf. Het is een klassiek geval van de tragedy of the commons. Eeuwen geleden was het weiland van iedereen, en mocht elke boer daar zijn vee laten grazen. De boeren hadden een individueel belang om zoveel mogelijk dieren in het weiland te zetten, maar een collectief belang om het maximale aantal beperkt te houden. Teveel schapen, koeien en geiten bij elkaar zouden het weiland uitputten en veranderen in een modderpoel, waardoor iedereen slechter af was. Sociale controle zorgde ervoor dat geen enkele boer zijn eigen belang vóór dat van de groep stelde.
Maar naarmate het weiland groter wordt – bijvoorbeeld groot genoeg voor 16,7 miljoen mensen – neemt de sociale controle af. Het besef van de gezamenlijke verantwoordelijkheid verdwijnt, wat overblijft is het eigenbelang. De marktwerking in de zorg en de bureaucratie met zijn anonimiteit versterken die neigingen alleen maar. Wie niet maximaal gebruik maakt van alles waar hij recht op heeft heet in Nederland al gauw een ‘dief van zijn eigen portemonnee’.
Minder staat, meer zelf
De oplossing om het eigen risico in de zorg te verhogen is typisch voor ambtenaren. Er wordt te veel gebruik gemaakt van de zorg, dus de drempel om zorg te vragen moet omhoog. Het verzet van de SP tegen de maatregel is begrijpelijk, omdat hun kiezers door zo’n financiële prikkel hard geraakt gaan worden. De voorgestelde verhoging van het eigen risico zorgt er alleen maar voor dat een groep Nederlanders die de hoge kosten niet kan betalen geen beroep meer doet op de zorg. Een echte herbezinning op wat de overheid wel en niet moet doen is het niet.
De echt eerlijke boodschap is niet dat we sommige dingen duurder moeten maken, maar dat iedereen minder snel naar de dokter moet en meer voor elkaar moet gaan zorgen. De eerlijke boodschap is dat het vangnet er alleen nog kan zijn voor wie dat écht nodig heeft. Minder staat, meer zelf. Dat verhaal vertellen politici echter niet graag. Het plaatst de steun van Calderón in een ander perspectief: voor alle politieke problemen in Europa geldt immers dat het de politici zelf zijn die de grootste bedreiging vormen voor onze welvaart.
