En toen was er weer een nieuwe hype: open data. Dit concept is overgewaaid uit het buitenland, waar allerlei overheden al experimenteren met het openbaar maken van (geanonimiseerde) overheidsgegevens. Door deze openbaarmaking kunnen burgers, bedrijven en organisaties zelf software bouwen waarmee de data doorzoekbaar en bruikbaar worden. Zo kunnen nieuwe diensten ontstaan, kunnen nieuwe inzichten tot stand komen en worden politiek en overheid transparanter. Iedereen vaart er wel bij. Toch?
Zinloze transparantie
Voorstanders van open data hebben het argument ontdekt waarmee bij iedereen positieve gevoelens opborrelen: door open data neemt de transparantie toe, en daarmee versterken we de democratie. Dus: niemand kan tegen open data zijn. Hoewel er niets tegen transparantie is, kan men twijfelen of de effecten ervan zo groot zijn. Een website als watstemtmijnraad.nl maakt gemeentepolitiek wel transparant, maar niet per definitie begrijpelijker of democratischer.
Daar komt nog bij dat veel burgers nog nooit van allerlei websites hebben gehoord die de politiek ‘transparanter’ zouden maken zoals openkamer.tv, politix.nl, publitiek.nl en ikregeer.nl. De kans dat deze sites de democratie in de praktijk versterken is daarom erg klein. De kans dat dit gebeurt is hoogstens theoretisch, of het gaat om idealistische toekomstmuziek. De gemiddelde burger merkt niets van al die nieuwe transparantie.
Zouden de voorstanders van open data hiervan op de hoogte zijn? Natuurlijk wel, want zij kunnen de bezoekerscijfers van dit soort websites gewoon via hun netwerk te weten komen. Waarom dan zoveel nadruk op de politieke voordelen van open data, terwijl iedereen weet dat dat in de praktijk niets voorstelt?
Commerciële drive
De reden ligt voor de hand: omdat het helemaal niet om de politieke voordelen gaat. Het collectief Hack de overheid laat dat op haar website goed zien. Transparante politiek is slechts een positief klinkende dekmantel voor open data. Want wat is de eerste reden om open data te propageren? Juist: door open data kunnen diensten aangeboden worden die “anders te duur zouden zijn”. Want: “met open data uit overheidsdienstverlening kunnen nieuwe toepassingen ontstaan bij overheden maar vooral bij maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven”.
Met andere woorden: door open data kan een bedrijf als Google commerciële applicaties bouwen die anders simpelweg te duur zouden zijn om te ontwikkelen. Freelancers in de ICT kunnen nu meedoen aan die concurrentieslag, want ook zij krijgen het materiaal om die diensten op te bouwen gratis en voor niets van de overheid. Sinds wanneer is dat een publieke taak? Sinds wanneer geldt dat als een bedrijf of ZZP-er een toepassing wil ontwikkelen, de overheid dat moet ondersteunen?
Een antwoord zou kunnen zijn: de op basis van open data ontwikkelde applicaties leveren geld op, en de makers dragen een substantieel deel daarvan af aan de schatkist. Want de belastingbetaler heeft aan deze diensten gewoon meebetaald. Maar daar hoor je de voorstanders van open data natuurlijk niet over.
Chris Aalberts schreef met Maurits Kreijveld Veel gekwetter, weinig wol over de inzet van sociale media door overheid, politiek en burgers (www.politiek20.nl)
