Na de val van Diederik Stapel, ligt nu zijn collega Roos Vonk onder vuur. De houding van de hoogleraar sociale psychologie in de zaak is dan ook uiterst opmerkelijk. Waar Stapel een stiekeme fraudeur is, is Vonk openlijk arrogant. Maandagavond liet zij in Pauw & Witteman weten dat ze geen moment dacht dat er sprake kon zijn van fraude. Dat is op zich niet zo raar, maar de toon en het dedain waarmee ze de naar eigen zeggen “wel honderden mails” van criticasters op hun onderzoek terzijde schoof, getuigen van een lage wetenschappelijke standaard.
Durf te twijfelen
Binnen alle wetenschappelijke disciplines zijn kritische reflectie en de bereidheid het eigen standpunt te herzien centrale vaardigheden. Ze zijn lastig aan te leren en nog lastiger te toetsen, maar deze vaardigheden zijn bij vrijwel alle opleidingen geformaliseerd, dat wil zeggen dat je ze letterlijk terugvindt in de eindtermen. Voldoe je er niet aan, dan heb je eigenlijk geen recht op een diploma.
Vonk schrijft in een post dat ze nooit aan haar collega twijfelde. Dat deed ze niet omdat ze overtuigd was door zijn werk, maar omdat hij “een van de beste sociaal-psychologen van Europa” was met “een vlekkeloze reputatie”. Ze beroept zich dus op autoriteit, iets dat ze ook doet wanneer zij in discussie gaat de discussie afwendt: “wij zijn … hoogleraren met een uitmuntende track record op het gebied van onderzoek en wetenschappelijke integriteit”. Waar ze naar haar werk had moeten kijken met de kritische blik van een buitenstaander, zei ze ‘je stelt vragen op het niveau van een eerstejaarsstudent psychologie’, of ‘de resultaten bevallen je zeker niet’. Waar ze zelfreflectie moest toepassen, claimde ze belediging. Het is dan ook uiterst ironisch dat Vonk lezingen geeft over zelfkennis.
Roos Vonk beheerst deze academische basisvaardigheid dus niet. Natuurlijk is het soms frustrerend om in discussie te gaan met iemand die dommer is dan jij, zeker wanneer je een vakgebied hebt waar leken gemakkelijk denken kennis van te kunnen hebben. Je werk uitleggen hoort echter bij je vak. Je dient daarbij steeds jezelf af te vragen: hoezo weet ik dit eigenlijk zo zeker? Maak ik niet een fout? Als wetenschapper dien je toe te geven dat je feilbaar bent en dat je ook niet alles weet. Als honderden mensen je mailen over je onderzoek en je pakt nul keer je data en analyses er nog eens bij, lijd je aan een Godcomplex.
Positivisme en politiek
Menig commentator plaatst ook vraagtekens bij de politieke overtuigingen van Stapel en Vonk. Vonk was voorzitter van de actiegroep Wakker Dier en is lid van de Partij voor de Dieren. De schijn van partijdigheid in onderzoek naar vreselijke vleeseters is daarbij snel gewekt.
De vragen die wetenschappers stellen zijn altijd gekleurd door persoonlijke interesses. In de sociale en gedragswetenschappen vallen die al snel samen met onze normatieve sociale overtuigingen. Dat is niet erg, maar je moet je daar als wetenschapper wel voor verantwoorden. Wetenschappers werken vanuit verschillende wetenschapsfilosofische paradigma’s. Het paradigma dat dominant is in de psychologie is het positivisme [wiki].
Positivisme in de psychologie houdt in dat psychologen vinden dat ook hun onderzoek gedaan moet (en kan) worden volgens de standaarden van natuurwetenschappelijk onderzoek. Het streeft naar objectiviteit en wil iedere schijn van subjectiviteit vermijden. De psychologie claimt daarom apolitiek te zijn, wat hen op stevige kritiek uit de geesteswetenschappen kan doen rekenen. Want waarom was homoseksualiteit lang een pathologie? In wiens belang is het om gameverslaving aan te tonen? Wie bepaalt eigenlijk wat normaal is? Politieke kleuring heeft echter geen pas in het positivisme en daarom wordt deze verzwegen in de psychologie. Hierdoor is het bijkans onmogelijk om in onderzoeksverslagen in te gaan op hoe je positie mogelijk je onderzoek heeft gevormd, iets dat wel gebruikelijk is in de sociale wetenschappen als sociologie en politicologie*.
Zwaktebod
Mensen als Vonk zien het simpelweg als een onwetenschappelijk zwaktebod om uit te moeten leggen waarom ze de onderzoeksvragen stellen die ze stellen. Bovendien – zo is gebleken – vindt Vonk verantwoording maar lastig en vervelend. Inmiddels is het voor zelfreflectie voor Vonk te laat. De Radboud Universiteit gaat onderzoek doen naar haar integriteit.
Linda Duits heeft nog nooit een mailtje ontvangen waarin getwijfeld werd aan haar onderzoeksresultaten, hoe graag ze ook onderzoek en onderzoeksachtergronden uitlegt.
* Ook binnen deze disciplines zijn er onderzoekers die binnen het positivistisch paradigma werken. In deze vakgebieden is het echter meer gebruikelijk om datasets te delen met anderen, zie dit stuk op de site van de KNAW.
CC foto: Jim Champion
