Bij voldoende massa lijkt elke nieuwe dienst op internet er wel mee geplaagd te worden: kettingbrieven. Op Facebook loopt het, na de recente veranderingen, ondertussen zo uit de hand dat verschillende sites zich genoodzaakt voelen te melden dat het in het geval van het laatste voorbeeld om een hoax gaat. Een bericht dat zegt dat je straks moet gaan betalen en dat je absoluut moet doorsturen om zo veel mogelijk mensen hier op te wijzen is niet echt? “Je verwacht het niet!” De manier van communiceren op internet werkt dit soort berichten in de hand, een feit waar verschillende mensen in het verleden al op wezen. Waren het toen de e-mails, nu is het Twitter en Facebook. De open, informele manier van communicatie is echter niet de volledige verklaring van dit fenomeen: internet-trollen springen direct op de mogelijkheid hun vrienden die zich toch al zo ergerden nog even harder te laten knarsetanden. Het is inmiddels moeilijk te zeggen wie er nu precies wie voor de gek aan het houden is.
Het snelle, informele, taalgebruik op internet leent zich bij uitstek voor kettingbrieven. Omdat geschreven communicatie met collega’s en vage bekenden nu ook veel jovialer verloopt is een kettingbrief zo doorgestuurd. Daar komt bij dat de handeling zelf ook heel gemakkelijk is, natuurlijk. En dan wil je de mensen die -baat het niet dan schaadt het niet- een waarschuwing maar even forwarden de kost niet geven. In het geval van email blijkt dat het informele karakter en het gemak van de communicatie veel meer een gevoel van directe communicatie oproept dan bij een brief. Bij een brief nemen mensen dan ook doorgaans meer de tijd om het bericht te overdenken, bij een mail is dat, gesteund door de forward-knop, veel minder.
Als een e-mail al een vrij directe manier van communicatie is voor mensen, dan is dat bij diensten zoals Facebook en Twitter natuurlijk nog meer het geval. Daarnaast is inmiddels de pure massa aan mensen die internettoegang hebben een stuk groter dan tijdens de eerste kettingbriefhoogtijdagen van rond de eeuwwisseling. U begrijpt het al: meer potentiële slachtoffers en sowieso meer mensen in uw ‘adresboek’ die u een dergelijk bericht kunnen sturen. Het hoeft dan ook helemaal niemand te verbazen dat de kettingbrief weer helemaal terug is. Soms gebaseerd op waarheid, zoals de #beatcancer actie op Twitter, vaker een leugen die enige legitimiteit wordt meegegeven door “een bekende bij X vertelde me” of “het is al op het nieuws”.
De nieuwste hype is dus dat je binnenkort moet gaan betalen voor Facebook. De doorgewinterde internetter herkent dit bericht direct als een klassieker: moesten we ooit niet ineens voor Hotmail gaan betalen? En daar vinden we dan een ander aspect, dat minder vaak beschreven wordt: kettingbrieven worden gevoed door trolls. Zelden wordt er aandacht besteedt aan de bron van het bericht of aan andere motivaties dan naïviteit en ‘laisser faire’ om de berichten door te sturen. Maar iemand heeft natuurlijk de originele leugen opgesteld en zeker in het geval van hergebruik van oude internet-klassiekers moet het haast wel dat zo’n bericht met opzet gemaakt is om mensen te misleiden. Dat het lukt is verbazingwekkend: de Facebook login pagina laat nog steeds het volgende bericht zien, maar waarschijnlijk is iedereen altijd automatisch ingelogd en slaat men er geen acht op:
Intussen doen verschillende “Gold Account” plaatjes de ronde, een oude grap van sites als het infame ‘4chan’ om nieuwe bezoekers in verwarring te brengen. Soms is het echter de vraag wie nu wie voor de gek houdt: de meesten weten ook wel dat veel mensen al te flauwe, bekende, hoaxes inmiddels wel door hebben. Dan gaat het vooral om de irritatiefactor: plaatsen en doorsturen omdat je weet dat je vrienden zich dan voor hun kop slaan. Dat er dan ook nog mensen écht intrappen is dan nog extra mooi meegenomen. Trolls trolling trolls is moeilijk mee te nemen in een vragenlijst- of interview-onderzoek naar dit soort communicatie, de reden mag duidelijk zijn. In die gevallen kan het van waarde zijn naar het gebruikte beeld, ook op andere gedeelten van het internet, te kijken om in ieder geval een gedeelte van het fenomeen misschien wat beter te begrijpen.
