De pil veroorzaakt prostaatkanker. Zo valt deze week her en der (en ook here and there) te lezen. Nou ja, of veroorzaakt het misschien of zou het kunnen veroorzaken of veroorzaakt de pil prostaatkanker? Want het goede nieuws is dat de auteurs zo prominent in het artikel vermelden dat ze aan het speculeren zijn dat zelfs de Daily Mail, nooit te beroerd voor een stukje paniekzaaierij, onder een al voorzichtig tussen aanhalingstekens gezette kop zowaar twijfels en nuances rapporteert.
Zeikwijven
Het onderzoek begint bij de hypothese dat oestrogeen (een vrouwelijk geslachtshormoon) geassocieerd is met prostaatkanker. Oestrogeen is het belangrijkste werkzame bestanddeel van de pil. De pil wordt inmiddels al tientallen jaren veelvuldig gebruikt, dus als al die zeikwijven dat uitplassen komt het in het milieu en dan kunnen mannen dat weer opdrinken.
Dus trekken de auteurs een steekproef van de helft van alle landen van ieder continent en vinden een correlatie van 0.6 tussen het aantal prostaatkankergevallen en pilgebruik. Een correlatie van 0 betekent geen enkele samenhang, een correlatie van 1 betekent dat twee maten identiek zijn – 0.6 is dus hoog. (Verdacht hoog, eigenlijk – waar blijven al die rondedansende epidemiologen?)
Bewijs
Mooi. Er is een hypothese, er is een bewijs voor die hypothese, er is een conclusie: pilgebruik veroorzaakt mogelijk prostaatkanker. Maarrrr….
De hypothese: De stelling dat prostaatkanker veroorzaakt kan worden door oestrogenen wordt in alle verslaggeving voor waar aangenomen, maar de onderzoekers citeren 3 studies voor en 2 tegen, en één van de reviewers (openbaar! Hulde!) wijst erop dat één van de ‘tegen’ studies een her-analyse is van vele anderen, dus veel meer data omvat. Oeps, scheurtje in de fundering.
Het bewijs: als je hele onderzoek gebaseerd is op het idee dat oestrogenen uit de pil in grote hoeveelheden in het milieu terechtkomen, moet je dan niet eerst proberen dat te bewijzen? (hier een leuk stukje over het aan elkaar praten van stappen A-B-C-D tot een causaal verband A-D). En dan de steekproef. Die bestaat niet uit alle beschikbare landen want dan zouden ‘onderontwikkelde landen mogelijk overgerepresenteerd zijn en dat zoude resultaten kunnen vertekenen’. Dus bestaat de steekproef uit… per continent de helft van de landen. In zo’n steekproef is de verhouding rijk/arm nog steeds gelijk: continent is een sterke voorspeller van welvaart, en binnen continenten zou een willekeurige steekproef de verhoudingen ongemoeid moeten laten. Als het argument om een steekproef te trekken dus niet, eh, steekhoudend is, waarom gebruiken de auteurs dan niet gewoon alle beschikbare data? Mogelijk omdat de resultaten dan minder mooi waren?
Samenhang
De conclusie: De auteurs zijn eerlijk – ‘correlatie is geen causatie’. Wat als er bijvoorbeeld een derde verklarende variabele is, die verband heeft met zowel pilgebruik als prostaatkanker en daarmee een schijverband tussen die twee veroorzaakt? Op aandringen van de reviewers, werden de resultaten gecontroleerd voor het verband met het bruto nationaal product per hoofd van de bevolking, een indicatie van welvaart. Dit verklaart veel gevonden correlaties weg, op bovengenoemde na. Er wordt niet meer bijverteld hoe sterk de samenhang nu is, alleen dat hij er nog steeds is. Van de talloze populatie-indicatoren (bijv. bevolkingsopbouw, diagnosepercentage, seksuele activiteit) en risico-factoren die gerelateerd kunnen zijn aan prostaatkanker en aan pilgebruik, wordt er dus maar één onderzocht – en die ene verwijdert al een hoop gevonden correlaties.
De auteurs noemen dit een ‘hypothesis generating study’. Dat is hij zeker, maar het is goed wetenschappelijk gebruik vóór het genereren van nieuwe hypotheses er zelf ook nog minstens één zelf te toetsen.
Laura Menenti is onder andere wetenschapper en zou het daarom leuk vinden als wetenschapsjournalistiek serieus genomen werd. Daar begint ze dan maar zelf mee.
