Uitgeverijen worstelen met de vraag of e-books wel rendabel zijn. Zullen winsten niet gemarginaliseerd worden door internetpiraterij, en past een e-book überhaupt wel bij het business-model van een traditionele uitgeverij? Sommigen geven de uitgeverijen daarin gedeeltelijk gelijk: volgens hen is het uitgeven van e-books bij uitstek een zaak voor individuele auteurs, al dan niet in samenwerking met een eindredacteur. Welke oplossing men uiteindelijk ook zal kiezen, het staat vast dat de uitgeverswereld veel te lang heeft weggekeken. Niemand mag beweren dat men als bij verrassing is gegrepen door de piraterij die samen gaat met het uitgeven van boeken in een digitaal formaat. Het is niet uit te sluiten dat men in besturen hier en daar nieuwe ontwikkelingen en besluiten bewust voor zich uit heeft geschoven; het kan niet zo zijn dat de uitgeverswereld de laatste jaren ineens voor grote verrassingen is komen te staan. Toch sloeg men vorig jaar ineens alarm, alsof er plotseling iets verschrikkelijks was gebeurd, terwijl de boekenwereld voor internetbegrippen redelijk rustig voortkabbelt.
Ruim de tijd
De opkomst van tablets als de iPad heeft bepaalde ontwikkelingen wellicht een plotselinge stevige steun in de rug gegeven, maar de iPad is pas van 2010, laten we dat niet vergeten. De introductie van deze populaire tablets kan dus ook niet als een excuus als “we werden plotseling overvallen” worden aangegrepen. Dan kun je nog beter wijzen op de Kindle, die al rond 2007 haar intrede deed. En zelfs dan: de introductie van e-books naar het grote publiek is eigenlijk heel geleidelijk verlopen. En ze is zelfs nog bij lange na niet geheel afgerond. De boekenindustrie heeft zelfs een heel groot voordeel gehad: ze heeft de ontwikkelingen bij anderen kunnen afkijken en lering kunnen trekken uit de modellen die elders mislukten, gedeeltelijk slaagden of nu nog doorontwikkeld worden.
In 1999 werd namelijk een andere entertainmentindustrie wel vrij plotseling overvallen door een plotselinge ontwikkeling die liet zien “wat er toch allemaal mogelijk was” op internet. Muziek in digitale vorm was er al lang, de industrie had die nota bene zelf geïntroduceerd, en met de komst van het ‘MPEG Audio layer 3‘-formaat werd uitwisseling daarvan via netwerken ook theoretisch eenvoudiger. In de praktijk bleek het allemaal wat lastiger, vooral door de geringe bandbreedte en de vindbaarheid. Met bandbreedte bleef het wat behelpen, maar op de universiteiten was het goed te doen. De vindbaarheid werd in 1999 een stuk beter door de introductie van de moeder aller moderne ‘file-sharing‘-applicaties: Napster. En iedereen zei: dit doen we straks ook met onze films en onze boeken. De films volgden al snel. De boeken lieten wat langer op zich wachten, misschien omdat we van muziek en films altijd al gewend waren dat je er een apparaat bij nodig had. Maar laat het op u inwerken: al meer dan tien jaar geleden wist de uitgeverswereld wat er zeer waarschijnlijk zou gaan gebeuren met traditionele boeken. Je zou verwachten dat zelfs een logge organisatie nu een mooi business-model had uitgedacht, maar nee.
Een gemiste kans
Een elektronisch boek hoeft er natuurlijk niet per se zo uit te zien als een ‘echt’ boek; hypertekst, plaatjes, filmpjes, het is allemaal mogelijk. Een elektronisch boek is sowieso makkelijk niet-lineair te maken, ideaal voor bijvoorbeeld studieboeken. Het vaste idee ‘pagina’ verdwijnt dan wel misschien, maar daartegenover staat dat verwijzingen nu heel makkelijk direct naar een ander boek kunnen leiden. Sommigen kiezen als oplossing voor apps in plaats van een e-bookformaat dat je met een e-reader kunt lezen. Of dit per se de meeste handige oplossing is kun je misschien betwijfelen, maar in ieder geval lopen dergelijke initiatieven ver voorop in de nieuwe mogelijkheden die het elektronische boek biedt. Of misschien noemt u zo’n app wel geen boek meer, dat mag ook best, wat maakt het uiteindelijk uit.
Uitgeverijen in Nederland zien weinig in het e-book, dat mag natuurlijk best. Het is ieders goed recht bepaalde keuzes te maken in de uitgaven die ze doen. De vraag is of het ook een verstandige keuze is. Amazon verkoopt inmiddels al meer elektronische boeken dan echte boeken, mede door haar eigen Kindle-apparaat. Hoeveel het er precies zijn, daar doet Amazon dan weer een beetje geheimzinnig over, maar ze lijken er een leuk zakcentje aan over te houden. Maar wat zou het ook; nu iPads, e-readers en andere tablets steeds populairder worden (steeds meer gezinnen hebben twee iPads) wordt het elektronische boek ook steeds aantrekkelijker. Ook in de piraterij, natuurlijk, maar gelukkig hebben uitgevers een krappe tien jaar gehad om aan een supermooi business-model te werken, terwijl ze dit bijschaafden aan de hand van de lering die ze trokken uit de muziekindustrie. Zou je denken. Maar nee, de uitgeverijen liggen bij Tim Kuik voor de deur. Ga je schamen, zelfs de grootste stroperige oudmediale institutie kan in een decennium een nieuw business-model bedenken en uitwerken. In plaats daarvan heeft de uitgeverswereld de kans van de eeuw gemist: het internet dat een oude industrie een beetje tijd gunde, dat was een gouden kans.
CC-Foto: Zhao
