De PVV gaat de verkiezingen in met het standpunt dat Nederland uit de EU moet stappen. Dit roept de vraag op of dit thema een goede keuze is. Afgelopen week was ik op vakantie in Tsjechië en Slowakije. Je kunt hier nauwelijks de deur uitgaan, of je komt een bord tegen waarop een Europese subsidie wordt vermeld. Middenin het Tatra-gebergte staat een bord over een onduidelijk Europees programma en op het treinstation van Kolin wordt een subsidie van 7.5 miljoen aangekondigd voor een Europees systeem voor treinveiligheid.
Mijn spontane ingeving was: dit zijn de landen waar burgers enthousiast zullen zijn over de Europese Unie. Burgers zien hier een opgaande economie, plukken de voordelen van Europa en krijgen allerlei subsidies omdat er in Oost-Europa ook daadwerkelijk nog veel te investeren valt. In Nederland zijn al deze factoren omgekeerd en zijn burgers dus minder blij met Brussel: er is geen duidelijke economische groei meer, er is gedoe rond Poolse immigranten en subsidies uit Europa hebben we niet nodig.
Ontevreden Tsjechen
Maar bij nader inzien is deze ingeving volledig fout. Tsjechen en Slowaken blijken ondanks de vele borden die hen aan Europese subsidies herinneren helemaal geen sterke Eurofielen. Zo zei begin 2009 42 procent van de Tsjechen dat het goed is dat hun land lid is van de EU. In Slowakije is dat juist veel hoger (66 procent) terwijl deze landen – zeker oppervlakkig gezien – toch sterk op elkaar lijken. In Nederland was dit 72 procent. Is er wel enig verband tussen de prestaties van Europa en de publieke opinie over de EU? We kunnen er ernstig aan twijfelen.
De verklaring is eenvoudig: Europa is voor burgers totaal onzichtbaar. De Europese Unie is er wel, en soms is deze ook tastbaar, bijvoorbeeld in de Euro en de open grenzen. Maar tegelijk is de EU geen geleefde realiteit. We weten niet wat Europa precies doet, welk beleid Europees is en of het goed is dat dit beleid door Europa wordt opgepakt. Zou het effectiever zijn allerlei Europees beleid op nationaal niveau vorm te geven? Burgers weten het niet en hun meningen over Europa zijn daarom nauwelijks meer dan oppervlakkige, eerste indrukken.
Ideaal verkiezingsthema
PVV-stemmers hebben geen enkel beeld bij Europa en ze wijken daarin ook nauwelijks af van andere burgers. Voor PVV-stemmers geldt hooguit dat zij meer dan andere burgers controle willen hebben over besluiten die in de politiek worden genomen. Politiek moet voor PVV-stemmers transparant en duidelijk zijn, anders worden zij wantrouwig. En dus is Europa een ideaal thema voor de PVV om ontevreden burgers mee te mobiliseren. Europa is immers vaag en ondoorgrondelijk en er hangt een zweem van bureaucratie en vriendjespolitiek omheen.
Dit is dus net als ‘islamisering’ een heel sterk thema waarmee burgers kunnen worden overtuigd om een signaal af te geven dat het ‘anders’ moet. Politiek betrokken burgers van andere partijen zullen zeggen dat dit een zinloze discussie is, want Nederland stapt niet uit de EU. Dat klopt, en PVV-stemmers weten dat ook. Het gaat ook niet om het opstappen van Nederland uit Brussel, maar om het geven van een krachtig signaal dat Europa kleiner en minder machtig moet worden. Dat signaal zal op den duur – net als bij islamisering – door andere partijen worden opgepikt.
Chris Aalberts is docent en onderzoeker politieke communicatie en bereidt een boek voor over de achterban van de PVV.
