Op de afsluitende zondag van Incubate had ik een afspraak met Tonnie Dieleman. Ruim een uur lang spraken wij, al snel vergezeld door Pim van de Werken, over zijn debuut als Broeder Dieleman, de Zeeuwse zeelucht, volkscultuur en het verdwijnen van die volkscultuur, het Zeeuws waarin de Zeeuwse zangerliederenschrijver zingt, maar vooral over religie. (Luister zelf tijdelijk hier)
“Here! Wat bent U goed voor slechte mensen!”, de kernzin uit Zinge Bij Beurte, het meest dreigende nummer op Alles Is IJdelheid. Broeder Dieleman legt hier samen met Pim van de Werken duistere drones onder beklemmende spreuken uit donderpreken. De meest indringende anderhalve minuut die het Nederlands muzieklandschap het afgelopen jaar heeft geleverd. De reformatorische angst te falen in de ogen van de alwetende God wordt je om de oren geslagen.
De kerk is niet meer weg te denken
Een jargon dat niet gebruikelijk is in de Nederlandstalige muziek, maar Tonnie Dieleman speelt er bewust mee. Het is de taal waarmee hij is opgegroeid en een boodschap die hem met de paplepel is ingegoten, motieven en thema’s die hem helemaal eigen zijn. Hij is weliswaar geen lid van de gemeenschapsgod meer, met zijn vierentwintigste uitgetreden uit de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt en vanaf zijn achttiende levensjaar niet meer kerkgaand, maar die kerk is niet meer uit hem weg te denken. “Ik heb tot mijn twaalfde alleen op een Gereformeerd Vrijgemaakte school gezeten, eigenlijk geen ongelovige gezien tot ik op de Middelbare school kwam. Tot die tijd kreeg ik alleen het denken van de kerk mee.”
Een denken dat zwaar op de gelovigen leunt met een God die een uitverkoren volk heeft, alle goeds op aarde brengt en elke misstap afstraft met een ban op de toegang tot het eeuwige rustoord aan zijn zijde. Een kerk die, zoals Dieleman het zelf stelt, je voortdurend aan het denken houdt met een duivels dilemma op de hoek. Maar het is niet enkel dreiging, aldus de Broeder. “Het is ook een hele mooie taal, ik vind de Statenvertaling ook heel erg mooi. En ik vind het mooi om die taal op deze manier weer te gebruiken.”
Ik geloof niet meer in God, ik geloof in muziek.
“Muziek is nou mijn religie. Ik geloof niet meer in God, ik geloof in muziek.” citeert Dieleman zijn collega Pim van de Werken. Een citaat dat niet geheel voor hem opgaat, maar wel de kracht van muziek voor omschrijft. Hoe een concert of een goede plaat ook een bevrijdende ervaring kan zijn. Maar niet alles is religie en zo draait ook niet heel het werk van Broeder Dieleman om religie (hoewel als je dat perse wilt alles valt terug te brengen op religie, wordt nog ergens met een bulderende lach toegevoegd).
Broeder Dieleman wil met Alles Is IJdelheid inhaken op een niet bestaande traditie van volksmuziek in Zeeland. Geïnspireerd door de Amerikaanse folk Anthologie en het muzikale achterland waar deze singersongwriters kunnen terugvallen, probeert Dieleman met Zeeuwse bouwstenen, jargon, tradities en thematiek juist die niet bestaande anthologie wel te vormen. “Zo’n traditie als die de Amerikanen hebben, waar mythe, religie en omgeving een worden tot ‘metaphysical songs’. Muziek die met woorden iets weet te overstijgen.”
Het land waar zijn opa van leefde
Gewapend met slechts banjo of gitaar en zo basaal mogelijk opgenomen, wordt die sfeer ook zeker gepakt. “Duuzend Veugels” gaan ons voor op zee, zoals veel Zeeuwse zeelui in vroeger jaren deze vogels als baken van land moeten hebben gezien. En ook de polder, het van de zee gewonnen land waar Dieleman zelf nog zijn knuisten in heeft gezet, het land waar zijn opa van leefde, komt terug. Gezongen in het Zeeuws, simpel omdat dit het dichtst bij hem ligt.
En in opname en uitvoering zo klein mogelijk gehouden, niet geheel in stijl met de werkwijze van producer Van de Werken. Normaal is dat iemand die graag extra lagen op de muziek legt, maar hier leek elke toevoeging die hij deed iets af te doen aan de originele opnames. Het is dan ook de echo van de ruimte die we horen, slechts hier en daar aangevuld met tapeloops, drums en extra zang. En ook een lichte ondertoon van de oude viersporen recorder, die haast mee lijkt te spelen. Broeder Dieleman staat daarmee puur en kaal op plaat.
Donkere folk
Kaal en puur met Zeeuwse folk waar Dieleman bij gebrek aan een eigen muzikale traditie aanhaakt bij de Anglosaksische-Amerikaanse folktraditie. Vooral Alasdair Roberts en Wovenhand sluiten aan bij de donkere folk van de Zeeuw. In sfeer, maar ook in benadering van het geluid en de opbouw van de nummers. De link met Wovenhand is niet geheel verbazingwekkend.
Tappend uit de zelfde Calvinistische verdommenis, predestinatie en einde der tijde prediking, was 16Horsepower – de eerste band van David Eugene Edwards – voor zowel Tonnie Dieleman als Pim van de Werken een muzikale openbaring. Hun taal, hun traditie en de dreigende toon van hun kerk in folk en rock gevangen. Een sfeer die in Alles Is IJdelheid ook terug te horen is. Gedronken uit dezelfde bron, is ook Broeder Dieleman de taal van het volk Kaän niet onbekend en brengt hij deze klein maar krachtig naar de zilte Zeeuwse bodem en volksmuziek.
Tjeerd van Erveis muziekrecensent. Hij beschrijft nieuws en actualiteit aan de hand van muziek. Voor alles is immers een soundtrack.
