Actief en/of verantwoordelijk burgerschap is zo’n term die opeens opduikt in beleidsnota’s en opiniestukken, zonder dat iemand echt schijnt te weten wat het nu precies inhoudt. De mensen die dat wel weten, zijn niet de minsten: Ashif Ellian (hoogleraar te Leiden en columnist van de NRC en Elsevier), Evelien Tonkens (hoogleraar te Amsterdam, ex-kamerlid van Groen Links en columniste van de Volkskrant), Willem Schinkel (Hoogleraar te Rotterdam en Zomergast) en Tariq Ramadan (hoogleraar te Rotterdam, Amsterdam en Oxford) om er maar een paar te noemen.
In een omkering van politieke polen, pakt Ellian de in de Verenigde Staten als centrum-links bekend staande communauritische stijl op, terwijl Schinkel juist een rechtsere, liberalere stijl hanteert. Zoals wel vaker in dit land heeft deze rare omkering van standpunten te maken met nieuwkomers. Ellian vindt dat nieuwkomers niet alleen onze wetten moeten aanvaarden, maar ook een deel van onze normen en waarden eigen moeten maken. Betrokkenheid bij en identificatie met de Nederlandse samenleving is een must. Schinkel denkt dat die eisen aan nieuwkomers afbreuk doen aan hun identiteit, waardoor hun betrokkenheid met de samenleving juist verder afbrokkelt. Als alle burgers zich gewoon aan de wet houden en elkaar zo min mogelijk tot last zijn, zou dat genoeg moeten zijn.
Middenpositie
Tonkens, die wat minder vanuit de ivoren toren van de wetenschap en wat dichter bij de overheid opereert, neemt een middenpositie in. Zij zelf koestert sympathie voor het communataurisme, waarin álle burgers zich betrokken voelen bij de samenleving, maar ze past ervoor om een oordeel te vellen over burgers die liever een liberale stijl hanteren. Een harde oordeel bewaart zij voor neo-republikeinse beleidsmakers. Die vinden dat burgers zich niet per se betrokken hoeven te voelen bij de samenleving, maar zich wel actief moeten inzetten voor de samenleving. Beleidsmakers leggen volgens haar echter te weinig hun oor te luisteren bij ‘emancipatiecommunatauristen’ en stellen te hoge eisen stellen aan ‘lijdelijk liberalen’.
De aanbevelingen van Tonkens ogen sympathiek, maar er schuilen twee problemen in. Stel dat in de rest van dit stuk de voordelen van de liberale stijl bezongen worden. De vrijheid om jezelf te wezen, zal de tolerantie voor elkaars doen en laten vergroten en zo ieders betrokkenheid bij de samenleving versterken. En dan wordt een neo-republikeinse vorm (een opiniestuk op dejaap) gebruikt om een liberale visie aan de lezer mee te delen, opdat een communautaristisch doel bereikt wordt. Als de drie stijlen onderling inwisselbaar zijn als het om denken, middelen en doelen van één en dezelfde persoon gaat, kun je direct vraagtekens zetten bij de zin van deze indeling. Maar het grootste probleem ligt in het gegeven dat zo’n 5 a 10% van de burgers niet benoemd wordt.
Sociologen
Naar goed sociologisch gebruik kan deze groep burgers als non-coöperatieve primitieven of destructieve marginalen benoemd worden. Mijn voorkeur gaat echter uit naar ‘asociale hufters’. Asociale hufters randen in groepsverband meisjes aan in zwembaden, hebben zes kinderen bij zes verschillende vrouwen zonder ooit een cent alimentatie te betalen, gaan op een strandfeest door met agenten bekogelen terwijl die juist proberen hun maat in leven te houden, plassen in de treincoupe en slaan de conducteur halfdood die er iets van zegt, dreigen met geweld als ze een mening horen die ze niet aanstaat en vangen hoge bonussen zonder hier een prestatie tegenover te stellen. Sommige asociale hufters stappen ook met te veel drank op achter het stuur of soms misbruiken zij hun macht om lastige journalisten, cartoonisten of klokkenluiders kalt te stellen
Nu is bovenstaand gedrag natuurlijk ook een vorm van participatie in de samenleving, maar het ziet er niet naar uit dat asociale hufters goed om kunnen gaan met liberale vrijheden en zich echt betrokken voelen bij de samenleving. En laat dit nou net de groep zijn die het vertrouwen tussen burgers onderling en dat van de burger in de overheid ondermijnd heeft.
Een alternatieve definitie van actief burgerschap daarom: het is een hobby van Hooggeleerde Heren en Vrouwen, die alleen aan de mensen die al wel op een normale manier met elkaar om weten te gaan, uitleggen hoe zij met elkaar om moeten gaan.
cc-foto: Kaihsu Tai
