‘Hysterisch gooi- en smijtwerk, genitale mutilatie en andere excessen, martelporno’. Wie de afgelopen weken in NRC Handelsblad de berichtgeving rond de lancering van de film Antichrist volgde, stuitte op dergelijk zware termen. Waar deze naar schandaal hengelende film elders lauwtjes werd ontvangen, trok de ‘kwaliteitskrant van Nederland’ alles uit de kast. Een interview met regisseur Lars von Trier, een uitgebreide recensie, maar vooral drie ‘literaire auteurs’ (Saskia de Coster, Frank Starink en Maria Barnas) die werden opgetrommeld deze film zowel te bespreken als te duiden. Dit alles in het Cultureel Supplement (CS) van 23 oktober. Beetje vroeg, daar Antichrist pas 29 oktober in première ging.
Na het consumeren van deze overdaad aan tekst, verraste, boeide of shockeerde Antichrist nauwelijks. Sowieso, met alle ingrediënten inclusief het plot min of meer verraden, observeerde recensent Peter de Bruijn terecht dat door de ‘veroorzaakte reuring, een lichte anticlimax niet kan uitblijven.’
Veel interessanter dan inhoudelijk de film, lijkt mij de ophef en morele verontwaardiging bij de ‘literaire auteurs’ te analyseren. Er ontbreekt een bepaald besef: ‘Het is niet echt’. Geruststellende woorden van mijn vader, wanneer ik als klein jongetje door visueel vermaak aangegrepen werd.
Clockwork Orange
Dat ‘menigeen tijd nodig heeft het gruwelijke beeld (…) te boven te komen’ lijkt een aanname. Vroeger verliet inderdaad de helft van het publiek gedurende bijvoorbeeld A clockwork Orange (1971) voortijdig de zaal. Tegenwoordig huur je zonder moeite films die vele malen gruwelijker zijn, ja zelfs dan Antichrist. Losstaand van de eigen verantwoordelijkheid; kijken moet niet.
Saskia de Coster rolt als een astmapatiënt de bioscoopzaal uit. Merkwaardig. De Coster hoeft de TV maar aan te zetten of de expliciete seksscènes en afgerukte ledematen vliegen om de oren. Huwelijksterreur wordt breed uitgemeten, God verloor Zijn heiligheid en nagenoeg elke mening is salonfähig.
Frank Starink verhaalt over bevriende ouders die, evenals in de film, een kind verliezen. Starink constateert ‘wanhoop, dieper dan wanhoop’ en heeft nu die ‘verschrikkelijke waarheid meegemaakt in de bioscoop.’ Starink moet zich realiseren dat bij het overlijden van een kind verwijdering tussen echtelieden, zelfs een breuk, een statistisch gegeven is. Maar nergens zo buitenproportioneel weergegeven als in Antichrist.
Maria Barnas voorvoelde dat het ‘nooit meer goed kwam toen het kind op de vensterbank balanceerde’. Barnas ‘doorzag alle trucs om emotie los te maken’… maar deze blijkbaar niet. Het betreft de ongeloofwaardigste episode uit de hele film, alhoewel, met zulke verschrikkelijke ouders valt mogelijk de jongste zelfmoord ooit te noteren.
Oproep
Alsof het allemaal niet genoeg was, plaatste het NRC op 30 oktober in het cultureel supplement een heuse lezersoproep: ‘Wat vindt u van Antichrist? Een catalogus voor vrouwenhaters? Een feministisch pamflet over een vrouw die in opstand komt tegen het patriarchaal gezag? Of een theologisch traktaat over zonde en natuur?’ Wat mensen allemaal niet voor thema’s in deze film denken te bespeuren; Von Trier rolt thuis over de grond van het lachen.
Vrouwenhaat? Het percentage misandrie in Antichrist ligt hoger dan de misogynie; de geestelijke mishandeling niet minder slopend dan de fysieke. Elke gebonden man klinken de oneliners bekend in de oren: ‘je hebt me nooit gesteund’, ‘je hebt nooit van ons kind gehouden’. Verweer tegen dergelijke aantijgingen is zinloos. Patriarchaal gezag? De West Europese cultuur is feminien: grote overlap vrouwen- en mannenrollen, geen scheiding tussen de seksen, bescheidenheid, harmonie, polderen, geen winnaars en verliezers enz. Saillant detail: voornamelijk mannen dragen deze waarden uit, ook daarom is quotering overbodig. Theologisch traktaat? Een regisseur die meent dat ‘God niet deugt’, maakt geen theologisch traktaat. Antichrist persifleert domweg de escalatie van een gezinscrisis, zoals we in de hedendaagse geïndividualiseerde maatschappij vaker tegenkomen.
Resultaat van de lezersoproep? Op 6 november verscheen in het cultureel supplement een ingezonden briefje van iemand die besloten had niet te gaan:
‘Zowel het pluggen van Antichrist door de NRC alsmede de wereldvreemdheid van hun scribenten roept vragen op. Rest mijn recensie: ongeloofwaardig, voorspelbaar, en buitenproportioneel.’
CC-Foto: Nikita
