Toonde VVD-Europarlementariër Jeanine Hennis-Plasschaert eerder al aan dat er haken en ogen kleven aan het verbod op vloeistoffen in vliegtuigen, nu betoogt zij dat de bodyscanner ook niet dé oplossing is. Duidelijk moet zijn dat de bodyscan niets meer of minder is dan het sluitstuk van een lange veiligheidslijn. Daar moeten we niet op willen ‘gokken’.
In het najaar van 2008 ontspon zich in het Europees Parlement een verhit debat rondom de bodyscanner. In verschillende EU-lidstaten, waaronder Nederland, werd overigens toen al gebruikt gemaakt van de scanner (al dan niet in de vorm van een pilot). Het debat richtte zich dan ook op de Europese besluitvormingsprocedure rondom de introductie van de bodyscanner in de gehele Europese Unie. Duidelijk moet zijn dat ook de lidstaten over elkaar heen buitelden. De toenmalig verantwoordelijk minister in Duitsland, de heer Wolfgang Schäuble, sprak zich bijvoorbeeld in niet mis te verstane bewoordingen uit tegen de bodyscanner. Duitse veiligheidsbeambten mochten niet tot ‘gluurders’ verworden.
Blootgeven
Zoals inmiddels bij iedereen bekend is het met de bodyscanner mogelijk om dwars door passagiers heen te kijken en op die manier heel snel in kaart te brengen of de persoon in kwestie spullen bij zich draagt die verboden zijn. Dat is winst. Tegelijkertijd, en zeker bij de eerste versies van de bodyscanner, zou deze wijze van scannen ook leiden tot het letterlijk blootgeven van lijf en leden. Een inhoudelijke discussie over de voorgestelde screeningsmethode vond de Europese Commissie bijna anderhalf jaar geleden echter niet noodzakelijk. De introductie van de bodyscanner werd als een puur technische maatregel beschouwd. Hiermee verzuimde de Europese Commissie om op transparante wijze tot een besluit te komen en werd ook de mogelijkheid om alle Europeanen voor eens en altijd goed te informeren niet aangegrepen. Na alle commotie rondom het zogenaamde vloeistoffenverbod was dat tegen het zere been van het Europees Parlement, van links tot rechts. Het Parlement stelde dat een Europese introductie, voorzien voor eind april 2010, hand in hand moest gaan met het vaststellen van duidelijke criteria rondom het gebruik van de scanner.
In november 2008 zei ik daarover: ‘If the use of body scanners can replace both the use of metal detectors and hand searches at airport security points, I would certainly welcome their introduction. However, EU endorsement of the body scanner should go hand in hand with the endorsement of the well-known data protection safeguards, to be applied in all Member States. The image generated should therefore be viewed in a remote location, by a trained security official who does not interact with the scanned individual, nor has any personal information about him or her. The image cannot be stored, printed or transmitted, and is deleted from the screen (and thus the computer) prior to the next scan being performed. Depending on the technology used: faces are blurred and a ‘privacy filter’ is applied. The public must be able to have trust in the data privacy and security claims. ‘Getting it right’ the first time around should be the objective. A privacy disaster because of non-adequate foresight and action should be avoided at all times.‘
Geen Europese verplichting
Feit is dat het Europees Parlement zich nooit principieel tegen de scanner heeft uitgesproken dan wel de mogelijkheden voor lidstaten om de scanner te gebruiken heeft geblokkeerd. De scanner werd (en wordt) wel degelijk gezien als één van de mogelijke technische oplossingen om een hoog veiligheidsniveau te handhaven. Het Parlement heeft slechts aangedrongen op transparante besluitvorming en inachtneming van het evenredigheidsbeginsel. In antwoord daarop startte de verantwoordelijk Eurocommissaris, de heer Tajani, een consultatieronde over de voorwaarden voor gebruik. In februari 2009 liep deze consultatieronde af. Van een Europese verplichting is nog geen sprake maar dit betekent niet dat de EU-lidstaten geen gebruik kunnen maken van de bodyscanner. Integendeel, het staat ze geheel vrij.
De dreiging van het terrorisme mag niet worden onderschat. Dat kan niet genoeg benadrukt worden. En ja, vooral de luchtvaart is en blijft een (cru gezegd) populair doelwit. De (economische) impact van een (mogelijke) aanslag is immers enorm. En dus is het uiteraard van belang om het de terrorist zo moeilijk mogelijk te maken. In dat kader kan de bodyscanner wel degelijk nuttig zijn.
100% veiligheid
Tegelijkertijd is het cruciaal om de terrorist voldoende serieus te nemen. Zij die kwaad willen, zullen er immers alles aan doen om de nieuwste technologie te ondermijnen. Duidelijk moet zijn dat de bodyscan niets meer of minder is dan het sluitstuk van een lange veiligheidslijn. Daar moeten we niet op willen ‘gokken’. Het effectief samenwerken van opsporings- en inlichtingendiensten blijft hoe dan ook prioriteit nummer één. Ook de bodyscan zal nooit tot 100% veiligheid leiden. The UK Independent berichtte overigens afgelopen zondag al dat ‘the explosive device smuggled in the clothing of the Detroit bomb suspect would not have been detected by body-scanners‘. Verder onderzoek zal dat moeten uitwijzen. Ook is de bodyscan niet in staat om explosieven op te sporen verstopt in allerhande lichaamsholten.
De bodyscanner nu presenteren als hét antwoord op de potentiële terrorist is dan ook een onmiskenbaar staaltje van incidentmanagement. Feit is dat de Amerikaanse inlichtingendiensten cruciale fouten hebben gemaakt. Zij beschikten over alle informatie maar verzuimden die informatie op de juiste wijze te verwerken en dus om adequaat te handelen. Deze Nigeriaanse man had nooit groen licht mogen krijgen om überhaupt in het vliegtuig te stappen.
Vorige week meldde minister Ter Horst op het NOS journaal dat zij van de school ‘veiligheid boven privacy’ is. Een onzinnige uitspraak. Veiligheid hoeft niet ten koste van onze privacy te gaan en omgekeerd is het niet anders. Randvoorwaarden stellen aan gebruik en luchtvaartpassagiers hierover op transparante wijze informeren, is immers een kleine moeite. Aanstaande donderdag komen afgevaardigden van de EU-lidstaten, vertegenwoordigers van de Europese Commissie en Amerikaanse experts bijeen (de zogenaamde Aviation Security Regulatory Committee). Het zal me niet verbazen als dan besloten wordt om op korte termijn de bodyscanner in de gehele EU te introduceren maar dan inclusief de voorwaarden voor gebruik. Dubbel winst? We zullen zien.
Jeanine Hennis-Plasschaert is lid van het Europees Parlement voor de VVD.
