Jan Peter Balkenende leek afgelopen week voor te sorteren op de vierde keer in successie dat een kabinet onder zijn leiding de eindstreep niet haalt. Na een briefje waarin hij impliciet erkende dat de juridische onderbouwing van de Irak-oorlog rammelde, trok de PvdA haar dreigement het kabinet op te blazen echter weer in. Het was ‘een nieuwe start‘ voor de PvdA. Het CDA kon ondertussen zeggen dat ze echt niet op de knieën voor de PvdA waren gegaan, omdat er maar één punt was geherformuleerd. Kortom, iedereen weer blij.
Begin februari, over een week of drie dus, komt het kabinet met een uitgebreide reactie op het rapport. De vraag die op ieders lippen ligt, is wat de politieke consequenties zullen zijn. Bij een voortijdig vertrek van Balkenende via de Europese achterdeur was het antwoord eenvoudig geweest. Want zoals je van een kale kip niet kunt plukken, kun je een vertrokken bewindspersoon niet naar huis sturen. Maar nu zijn Europese avontuur is mislukt, zal de premier zich toch moeten verantwoorden over Irak.
Electorale zelfmoord
Hoe die verantwoording eruit ziet, lijkt duidelijk. De oppositie zal hem weg willen sturen. Het onjuist en onvolledig inlichten van de Kamer is daarvoor op zich al voldoende reden. De koninklijke weg om dat te doen is via een parlementaire enquête, aldus Femke Halsema. Balkenende heeft bij de instelling van de commissie-Davids al aangegeven niet moeilijk te zullen doen als de PvdA zo’n enquête steunt. Het torpederen van een enquête zou voor de PvdA gelijk staan aan electorale zelfmoord, dus die enquête komt er wel.
Uitstel van executie dus. Want als volgende maand wordt besloten tot het instellen van een parlementaire enquêtecommissie, dan zal het zeker tot eind 2010 of begin 2011 duren voordat deze rapporteert. Als het kabinet in reactie daarop valt, dan zal dat niet tot vervroegde verkiezingen leiden, omdat die toch al gepland zijn voor mei 2011. De vraag is dus alleen nog of het kabinet dan ook valt.
Leiderschapsstrijd
Het CDA zal geen behoefte hebben om te struikelen. De CDA-lijn is altijd helder geweest: de oorlog in Irak was gerechtvaardigd. Ook zou het prettig zijn voor Balkenende om dit kabinet wél tot een goed einde te brengen. Bovendien zit het CDA niet te wachten op een leiderschapsstrijd, die ontbrandt op het moment dat Balkenende wordt afgeserveerd. Ook de ChristenUnie wil de rit graag uitzitten, omdat zij volgend jaar de verkiezingen wil ingaan als regierungsfähige partij met de huidige coalitie als inzet. De PvdA zit er anders in: de peilingen zijn al een tijd lang dramatisch en vooralsnog is er geen uitzicht op verbetering. Wellicht is de strategie dat de Bos-kaart gespeeld gaat worden bij een aantrekkende economie. Dit zal echter volledig ondersneeuwen als de PvdA het laat lopen op dit dossier, waar de partij al zeven jaar roept om onderzoek en politieke gevolgtrekking.
Het enige logische wat de PvdA kan doen is hopen dat de economie aantrekt en begin 2011 beide kaarten spelen. Kaart één: een motie van afkeuring tegen Balkenende steunen, daarmee aantonend ten langen leste toch over een ruggengraat te beschikken. Kaart twee: ondertussen verantwoordelijkheid claimen voor een opbloeiende economie.
Dan valt slechts te hopen dat Balkenende tot het bittere einde doorvecht en niet al zijn ontslag aanbiedt voordat de Kamer een vertrouwensstemming houdt. Het zou wel zo geloofwaardig zijn. Hij heeft immers steeds volgehouden dat hij goed zat inzake Irak, zelfs direct na openbaarmaking van het Davids-rapport. En het zou ook staatsrechtelijk leuk zijn. Sinds 1919 is er nooit meer een minister rechtstreeks door het parlement naar huis gestuurd. Het wordt wel weer eens tijd.
