Het lijkt of de democratie, de minst beroerde der staatsvormen, de grenzen van haar rekbaarheid bereikt heeft in Nederland. De burger wil meer vrijheid, of liever gezegd: minder bemoeienis van hogerhand, maar de machthebbers zetten juist in op meer controle, naar eigen zeggen om vrijheid te kunnen blijven garanderen. Ergens in het midden botsen deze opvattingen steeds vaker en op steeds meer gebieden. Ligt het aan de burger, die niet met zo veel vrijheid in doen, laten en keuzes overweg kan? Of ligt het aan de machthebbers, die bereid zijn ver te gaan om hun eigen principes en overtuigingen door te drukken in wetgeving en dagelijkse praktijk? Wederzijds komen de grenzen van de tolerantie in zicht.
Controle
Neem de kilometerheffing. Ondanks dat het plan met het vallen van het kabinet-Balkenende IV in de ijskast is gezet, is het niet van de baan. De ANWB peilt werkt aan een advies, maar de stem des volks klinkt eenduidig: slecht plan. Dat weerhoudt de overheid er vooralsnog niet van om het plan, dat zo veel simpeler en vooral zonder totaal verlies van privacy ingevoerd kan worden middels aangepaste accijnzen op brandstof, af te schrijven. Want zo’n kastje in de auto, dat is in de toekomst ook handig bij opsporing, handhaving en preventie – al zullen ze dat nooit hardop toegeven. Felle weerstand vanuit het land of niet, die extragratis controlemogelijkheid wil de overheid (nog) niet opgeven. De burger moet er namelijk aan herinnerd worden dat ook vrijheid zijn grenzen kent. Dat ondertussen iedereen een verdachte is tot het tegendeel bewezen is, is collateral damage maar houdt wel lekker de wind er onder.
Ander voorbeeld: het dreigende downloadverbod. De overheid laat zich hierin simpel om de tuin leiden door het grote falen van de entertainmentindustrie, dat sinds Napster de tijd heeft gehad om een legaal alternatief voor digitale wensen te bedenken, maar dat verzuimde. In plaats daarvan gingen filmmaatschappijen via voorheen dure dvd’s naar nog duurdere Blu-rayschijfjes om hun producten op te verspreiden terwijl de muziekindustrie te lang vast blijft houden aan de eveneens dure cd, een geluidsdrager die top-down ook langzaam gaat verdwijnen. Ondertussen nam de burger zijn vrijheid via het anonieme internet waardoor het nu, als je de politiek en belangenorganisaties als BREIN mag geloven, puinruimen is geworden. Hier treft de burger overigens wel degelijk blaam, want het onmetelijke en vooral oncontroleerbare internet maakt het mogelijk om zonder schuldgevoel (want geen controle = minder of geen schuldgevoel) andermans werk in de vorm van films, muziek of software te stelen. Driekwart van de jongeren die illegaal muziek downloaden zien dit al niet meer als diefstal. Met andere woorden: falen van de entertainmentindustrie of niet, het internet geeft de burger vrijheid waar hij niet mee om kan gaan.
Spanning
Op het politieke toneel zwabbert men ondertussen al sinds de eeuwwisseling van links naar rechts. Na Paars II onder Kok schoof het electoraat verder op naar rechts, om na het debacle rond de LPF in 2003 met hernieuwd opportunisme terug naar links te zwaaien. Ook dat is blijkbaar slecht bevallen, gezien de huidige populariteit van de PVV van Geert Wilders. De ommezwaai is wederom heftiger dan de vorige keer, met heftigere debatten, fellere argumenten en zelfs – enigszins beangstigende – fysieke bedreigingen. Het geeft aan de ene kant aan dat de kiezer niet duidelijk kan maken wat hij wil, terwijl aan de andere kant politici zelden zo weinig blijk van inleving in de beleving van burgers gaven. De burger, die snapt het niet dus we trekken gewoon ons eigen plan, zo redeneren de Wouter Bossen en Jan Peter Balkenendes van dit land. Misschien hebben ze in veel gevallen nog gelijk ook. Ondertussen wordt de VOC-mantra van Balkenende, “We moeten het sámen doen”, een steeds grotere illusie. De democratie staat onder spanning, maar voorziet vooralsnog niet in een oplossing.
Bart Nijman downloadt ook wel eens auteursrechterlijk beschermd materiaal dus wordt liever niet gevolgd door een kastje in de auto.
