Als de broers Ethan en Joel Coen ergens om bekend staan, dan is het wel de perfecte vermenging van loodzwaar drama en subtiele komedie. Met A serious man maakten ze een verwarrende maar briljante zwarte komedie, ditmaal deels autobiografisch, over het wel en wee van het gezin Gopnik in een hermetische Joodse gemeenschap.Als je de hoofdrol speelt in een film van de broers Coen weet je dat je personage de klos is. In Barton Fink was Barton Fink (John Turturro) ernstig de pineut, In Burn After Reading Osbourne Cox (John Malkovich), en in The Big Lebowski ‘ zag The dude’ (Jeff Bridges) zijn leven veranderen in een puinhoop. In A serious man moet de Joodse professor wiskunde Lawrence Gopnik (Michael Stuhlbarg) het ontgelden. We volgen zijn lotgevallen en zijn zoektocht naar het grote Waarom van zijn ongeluk. Waarom stelt Hasjeem hem zo op de proef?
Beproeving
Het is 1967, ergens in het mid-westen van de Verenigde Staten en het bestaan van Larry Gopnik loopt op rolletjes. Dan worden van de een op de andere dag de stoelpoten onder zijn bestaan weggezaagd. Zijn vrouw is verliefd op een ander en wil scheiden, zijn mislukte broer zonder onderkomen is een blok aan zijn been, en komt bovendien telkens in aanraking met de wet vanwege illegale gokpraktijken, op zijn werk krijgt Larry steekpenningen van een student die hogere cijfers wil en een platenclub wil hem laten betalen voor een abonnement waar hij niet om heeft gevraagd. Ondertussen komt de Bar Mitswa van zijn zoon steeds dichterbij.
Gopnik is niet zozeer bezig met het vinden van een uitweg uit zijn problemen, maar wil vooral weten waarom hem dit allemaal overkomt. Is het een les van God? En waarom roepen de acties van God zoveel vragen op zonder ze te beantwoorden? Enkele Rabbi’s moeten soelaas bieden, maar geen van alle geven ze een bevredigend antwoord. Ze vertellen hem verhalen die de schijn van een parabel wekken, maar ze bevatten geen enkele boodschap. Hun pseudoverklaringen zijn clou-en plotloos, zoals het leven zelf. Wanneer zijn zoon stoned bij de hoogst aangeschreven Rabbi zit na zijn Bar Mitswa, stelt de stukoude geestelijke de puber een cruciale vraag: ‘When the truth is found to be lies, and all hope within you dies…then what?’ Het is lang stil voor het absurde ‘antwoord’ komt: een opsomming van de namen van de bandleden van Jefferson Airplane.
Het onzekerheidsprincipe
Het is niet voor niets dat Gopnik doceert over het onzekerheidsprincipe. In een droom kalkt hij een gigantisch krijtbord vol met formules. En tot welk nut? ‘It proofs we can’t ever really know whats going on.’ Natuurlijk is hij wiskundige: hij wil immers alles kunnen verklaren en mathematische zekerheid verkrijgen. Zo ook zijn broer die – behalve geoccupeerd met het drainen van een groot absces in zijn nek – een methode aan het ontwikkelen is waarmee hij elk gokspel kan verslaan. De grote vraag die wordt opgeworpen: is onzekerheid te bestrijden? Het antwoord: nee, en daarbij; de enige zekerheid is de absurditeit van het bestaan.
De Coens slagen op alle fronten met deze zwarte komedie. Niet alleen weten ze een oeroud thema op originele wijze te benaderen, ze doen dat eveneens zonder te vervallen in loodzware pathetiek. De voorvallen zijn zo wrang en zo lachwekkend dat je als kijker niet weet of je moet huilen of lachen, of allebei tegelijkertijd. De mens is een beklagenswaardig maar grappig en inventief dier, zo lijken ze te willen tonen. Zoals in al hun voorgaande films en in het bijzonder Barton Fink is de cinematografie subliem, met zeer veel aandacht voor detail en schoonheid van de omgeving. In opzet is de film iets minder toegankelijk dan Burn after reading, maar weer stukken lichtvoetiger dan No country for old men.
Larry Gopnik wil een serieus man zijn, en zoekt dus ernstig naar antwoorden op Grote Vragen. Hij komt bedrogen uit. Hoe kan het ook anders. De enige troost volgt in de aftiteling: No jews were harmed during the making of this motion picture.
A serious man verschijnt 11 mei op DVD.
