Als een nieuwe baby geboren wordt, houdt de verloskundige de zuigeling omhoog en roept – al naar gelang de aanwezigheid van een piemeltje – ‘gefeliciteerd, het is een meisje’ of ‘gefeliciteerd, het is een jongen’. In uitzonderlijke gevallen is het niet duidelijk of de kleine een jongen of meisje is. In dat geval wordt er nooit geroepen ‘gefeliciteerd, het is een hermafrodiet!’. Hermafroditisme, in medische taal interseksualiteit, is een fenomeen dat mensen onrustig maakt. Het staat in de weg van de algemene aanname dat geslacht binair is: man/vrouw. Lena Eckert onderzocht in haar proefschrift de zoektocht naar een wetenschappelijk verifieerbaar onderscheid tussen man en vrouw.
Sekseverificatie
Vorige zomer zorgde atlete Caster Semenya voor wereldwijde ophef: haar diepe stem en platte borst wierpen de vraag op of ze wel een vrouw was. Semenya moest een sekseverificatie ondergaan. Deze test houdt een aantal medische evaluaties in, want geslacht is veel ingewikkelder dan de aanwezigheid van een uitwendig voortplantingsorgaan. Naast anatomie spelen chromosomen, hormonen en geslachtsklieren een rol. Het uiteindelijke oordeel was dat Semenya een vrouw was, maar niet voor honderd procent. Wat geen rol speelde in de evaluatie, was Semenya’s genderbeleving. Het feit dat ze zich vrouw voelde, werd als irrelevant beschouwd. Je zou kunnen stellen dat alleen Semenya kan en mag bepalen wie zij is en wil zijn. In plaats daarvan telde de mening van een team van Westerse artsen. Semenya, die zelf niet twijfelde aan haar identiteit, werd geinterseksualiseerd door de test.
De medische wetenschap claimt het alleenrecht op het vaststellen van geslacht. Wanneer geslacht niet eenduidig is, wordt dit bovendien gezien als een aandoening: Disorder of Sexual Development is de Engelse term. Eckert analyseert hoe door de geschiedenis heen dit medische vertoog rond hermafroditisme zich heeft ontwikkeld. Zij doet dit in een crosscultureel perspectief, door de antropologie erbij te betrekken.
De kliniek en de kolonie
De notie van interseksualiteit ontstond in de jaren ’50. Een groep artsen onder leiding van John Money werkte aan een nieuw behandelplan voor pasgeboren baby’s. Als deze ambigue genitalia hadden, was er volgens hen sprake van een psychosociaal noodgeval dat zo snel mogelijk ‘rechtgezet’ moest worden. Daartoe moest eerst bepaald worden wat het ‘beste geslacht’ was, om vervolgens chirurgisch in te grijpen om het geslacht ‘recht te zetten’. Cruciaal in dit denken is wat Eckert noemt het selectief lezen van Freuds psychoanalyse. Freud richtte zich op vroege seksuele ontwikkeling en hoe deze anders verloopt voor jongens en meisjes. Deze artsen veronderstelden dat hermafrodieten geestesziek waren omdat geslacht en gender niet overeenkwamen, hoewel empirisch bewijs voor deze psychopathologie volgens Eckert ontbrak. De medische ingreep werd gelegitimeerd door te stellen dat de geslachtsontwikkeling van de hermafrodiet niet af was. We zien hier hoe biologie en psychoanalyse zich gaan mengen, juist door een scheiding aan te brengen tussen geslacht (fysiek) en gender (sociaal). Sekse en gender blijven echter onlosmakelijk in een een-op-eenrelatie met elkaar verbonden.
De antropologie houdt zich in beginsel bezig met de studie van samenlevingen die anders zijn dan de onze. Westerse antropologen vonden het summum van anders in Papoea-Nieuw-Guinea. De beschavingen daar werden gezien als een soort oerbeschavingen. Met de studie van die mensen werd gehoopt inzicht te krijgen in ‘de echte’, ‘de natuurlijke’ of ‘de werkelijke’ seksualiteit van de mens. De antropologie deed echter iets anders. Op seksuele ervaringen en identiteiten die anders waren dan antropologen thuis gewend waren, werd Westerse psycho- en medische diagnose toegepast. De manier waarop seksualiteit in het Westen werd beschouwd, werd gezien als indicator van beschaving. Hoe anderen dat deden, was onderontwikkeld, primitief en barbaars.
Fantoom
Volgens Eckert is interseksualiteit een fantoom. De theoretische mogelijkheid van een derde sekse (de hermafrodiet of interseksueel) bestaat – paradoxaal genoeg – alleen om de binaire tegenstelling tussen man en vrouw te bestendigen. Zowel de medische wetenschap als de antropologie beargumenteren daarbij dat de interseksueel op de een of andere manier onderontwikkeld is – een natuurlijk anomalie. Het voorbeeld van Semenya laat zien hoe dwingend dit is. Nog steeds vinden er operaties plaats om lichamen overeen te laten komen met de tegenstelling tussen man en vrouw. Interseksualisering is daarmee een proces dat een fantasie in stand houdt: de fantasie dat mannen en vrouwen tegengesteld aan elkaar zijn.
Lena Eckert promoveert 28 mei aan de Universiteit Utrecht op haar proefschrift Intervening in intersexualization: The Clinic and the Colony.
Update: de dissertatie is nu ook online hier beschikbaar.
