De verkiezingscampagne is eindelijk begonnen. Zondag was het eerste grote televisiedebat tussen premierkandidaten Rutte, Cohen, Balkenende en Wilders. Wat een informatief debat had moeten worden, werd vooral een lesje politiek cynisme.
Rutte en Balkenende gingen in debat over de inkomenspositie van ouderen. Rutte meldde dat Balkenende het op de ouderen had voorzien, want die zouden erop achteruit gaan, en Balkenende zou niet ‘de hele waarheid’ vertellen over de CDA-plannen. Rutte haalde er het AOW-debacle van het CDA uit 1994 bij. Hoe kon het CDA na de ervaring van destijds weer met dergelijke plannen komen? Balkenendes repliek kwam grofweg op hetzelfde neer: Rutte vertelde halve waarheden en juist bij de VVD zouden de inkomens van ouderen onder druk komen te staan. Want VVD-ers zijn kille saneerders.
Hypotheekrenteaftrek
Een ander heet hangijzer bleek de hypotheekrenteaftrek. Het CDA formuleerde een breekpunt: aan de aftrek kan niet worden getornd. Ook Wilders wilde de aftrek behouden. Rutte had meer woorden nodig om iets soortgelijks te zeggen. Rutte wilde het echter geen breekpunt noemen, hetgeen hem op kritiek kwam te staan van Balkenende: wilde Rutte hiermee misschien een paarse coalitie mogelijk maken? Hoe hard was deze belofte eigenlijk? Cohen wilde als enige de aftrek voor hoge inkomens beperken. Wilders meldde daarop dat de politiek onbetrouwbaar is: als er eenmaal aan de aftrek wordt getornd, krijgen middeninkomens er later ook mee te maken.
En zo was de boodschap van dit debat niet politiek-inhoudelijk, maar politiek-strategisch: vertrouw politici nooit op hun woorden. Cohen zegt wel dat hij alleen hoge inkomens wil aanpakken, maar hij pakt straks de lage inkomens ook. Rutte zegt wel dat hij de hypotheekrenteaftrek met rust wil laten, maar bij de formatie geeft hij die weg. En Balkenende en Rutte zijn allebei onbetrouwbaar omdat ze maar halve verhalen vertellen over hun plannen en de inkomenseffecten daarvan. Een stem op CDA of VVD zal de kiezer duur komen te staan.
Onbetrouwbare politiek
Wildersretoriek
Van Wilders kenden we deze retoriek al, maar nu is hij tot alle partijen doorgedrongen. Politici vertellen in debatten nauwelijks wat ze zelf vinden (behalve de ‘onervaren’ Cohen), maar leggen vooral nadruk op waarom anderen zich niet aan hun woord zullen houden en niet te vertrouwen zijn. De reden ligt voor de hand: de verkiezingen zouden moeten gaan over verschillende visies op Nederland, maar die hebben deze partijen eigenlijk nauwelijks. De een bezuinigt wat meer en de ander wil een wat harder immigratiebeleid. Waar zijn de inspirerende verhalen over waar het met Nederland heen moet? Ze zijn er niet.
Als je zelf geen visie op de toekomst hebt, kun je burgers bij een debat niet inspireren. Je kunt ook niet de details uit je partijprogramma gaan oplepelen, want dan maak je onder kiezers slapende honden wakker. Het levert alleen maar extra discussie en negatieve publiciteit op. Er resteert dus maar één ding: vertellen dat je betrouwbaarder bent dan je collega’s. Je kunt in hun plannen altijd impopulaire details vinden en ze daarmee in een kwaad daglicht stellen. Geen burger die de partijprogramma’s echt leest, dus je wordt nooit aangesproken op je selectieve citaten.
Cynischer
Deze premierkandidaten hebben gemeen dat ze proberen burgers nog cynischer over politiek te maken: je kunt niemand vertrouwen. Cohen doet daar voorlopig maar nauwelijks aan mee. Blijkt hij toch nog een prima kandidaat voor het premierschap.
Chris Aalberts is docent en onderzoeker politieke communicatie (www.chrisaalberts.nl).
