Voetbaltoernooien zijn een van de weinige gelegenheden waarbij nationalisme in Nederland hoogtij mag vieren. Nederlanders zijn onzeker over Nederlandse identiteit. Politiek correcten vragen zich af of deze wel te benoemen is, mensen die er trots op willen zijn, vervallen in tulpen en klompen-stereotypen. Maar wat is de Nederlandse identiteit eigenlijk? Student Communicatiewetenschap Job van der Meer deed in zijn scriptie onderzoek naar de constructie van een Nederlandse culturele identiteit.
In Nederland zelf is nationale identiteit wellicht een taboe, in het buitenland hebben we veel minder moeite met aangeven wat nu typisch Nederlands is. Sterker nog, we weten daar economisch voordeel uit te slaan. De Nederlandse designindustrie oogst de laatste jaren internationaal veel succes en bewondering. Onder de noemer Dutch Design worden producten in de markt gezet vanuit verschillende ontwerpdisciplines (mode, architectuur, meubels, grafische industrie). In deze producten wordt betekenis gestopt. Niet alleen de ontwerper die het product maakt doet dat, maar iedereen die (zijdelings) betrokken is bij Dutch design: conservatoren, beleidsmedewerkers en journalisten.
VOC-mentaliteit
Van der Meer hield voor zijn scriptie interviews met mensen uit die sectoren: hoe zien zij het Dutch in Dutch Design? Zijn respondenten denken bij Dutch Design soms aan bepaalde ontwerpers, maar vooral ook aan ‘kernwaarden’ als: conceptualiteit, ironie, experimenteerlust, gebrek aan eerbied voor heilige huisjes. Het is voor hen duidelijk dat Dutch Design meer is dan design dat uit Nederland komt. Dutch designers, zo zeggen de respondenten, hebben nu eenmaal een bepaalde mentaliteit. Het idee bestaat dat Nederland een typisch handelsland is en dat die handelsgeest in de Nederlandse aard verankerd zit. Nederlandse ontwerpers zouden daarbij anti-autoritair zijn omdat op Nederlandse kunstacademies autonomie gestimuleerd wordt. Daarnaast dichten de respondenten de overheid een belangrijke rol toe in het promoten van waarden als zelfontplooiing en individualiteit.
De overheid voert al jaren campagne om het buitenland te laten zien dat Nederland een creatieve gemeenschap is. Dat Rem Koolhaas wolkenkrabbers bouwt in China levert ons vooral veel op in imagotermen. De Nederlandse overheid gebruikt Dutch Design voor nation branding: Nederland als merk neerzetten. Meerdere respondenten geven aan dat een Marokkaanse Nederlander of een Indiase ex-pat geen onderdeel kunnen zijn van Dutch Design. Alle multiculturele propaganda ten spijt, Dutch Design gaat daarmee over witte Nederlanders.
Witte winnaars
Van der Meer introduceert in zijn scriptie een nieuw begrip om deze specifieke constructie van nationale identiteit te verklaren: commodity nationalism, nationalisme door handelswaar. Hij stelt dat de natie door symbolische representatie gereproduceerd wordt. Anders gezegd, wat Nederland is en waar het voor staat is een bewuste constructie die tot uiting komt in Dutch Design-producten. In het geval van Dutch Design is nationale identiteit een middel om economische belangen te bestendigen. ‘De Nederlander’ die in het buitenland met Dutch Design gepromoot wordt, zou nooit een dag vrij nemen om een team van verliezers te huldigen. De Nederlander die onze identiteit moet vertegenwoordigen is een ironische handelsman, niet te beroerd om te experimenteren en die afwijkt van de gevestigde mening. En hij is blank. Tulpen uit Amsterdam-blank.
Job van der Meer is te bereiken via zijn Twitter.
