In Nederland klagen we (terecht) over de vrijheid van meningsuiting die, dankzij het oppakken van cartoonisten en het verhoren van webloggers, steeds meer wordt ingeperkt. Maar ironisch genoeg blijkt webloggen vooral in de Verenigde Staten, dat baken van vrijheid, een risky business. De cultuur om bij het minste of geringste gevalletje van smaad en/of laster direct naar de rechter te rennen en torenhoge schadevergoedingen te eisen, tast de vrije meningsuiting op internet steeds verder aan. Dit valt op te maken uit een artikel in de Los Angeles Times.
Opvallend genoeg zijn het vooral de kleine webloggertjes die genaaid worden. Het gaat vaak om ruzietjes in miniatuurgemeenschappen. De ene weblogger noemt de plaatselijke autohandelaar een lul, de anonieme commenter noemt de autohandelaar vervolgens een oplichter en de autohandelaar sleept zowel de weblogger als de commenter voor de rechter. Die rechter kan vaak weinig anders doen dan de eiser gelijk geven. Iemand een lul noemen mag, iemand een oplichter noemen zonder dat te bewijzen dan weer niet. Anoniem iemand een oplichter noemen maakt het er echt niet beter op: binnen no time heeft de Amerikaanse justitie de ware identiteit van de commenter te pakken (alhoewel een anonieme commenter die in een internetcafe van achter een proxy eenmalig anoniem reageert natuurlijk wel erg lastig op te sporen is).
Haatzaaien
In Nederland zal het zo’n vaart niet lopen. Op wat zaken waarin de blogger wordt aangeklaagd voor het te vrij te interpreteren “haatzaaien” na, staat de vrijheid van meningsuiting redelijk stevig. Maar dat heeft ook te maken met het feit dat we in Nederland de claimcultuur nog niet zo kennen. Waar in Amerika de rechtbank gebruikt kan worden als cashcow voor schadevergoeding nadat je in de McDonalds bent uitgegleden over een blaadje sla, zien we in Nederland de rechtbank toch nog vooral als onderdeel van een strafrechtsysteem.
Daar kan echter altijd verandering in komen. In de zaak rond Claudia Melchers kreeg pappa Melchers het voor elkaar een complete website te sluiten omdat deze smadelijke teksten over Claudia en haar vader zou hebben gepubliceerd. Sinds de affaire rond Eric Smit en Nina Brink-Storms weten we dat de vrijheid van meningsuiting een beslag op je huis, rekeningen en tegoeden kan opleveren. Weblogger Peter Breedveld werd ooit veroordeeld omdat hij een medewerkster van een bekende telefonieprovider op zijn weblog te erg zou hebben beledigd. Het is dus maar net hoe graag de klager je kapot wil hebben.
Aleid Wolfsen
In Utrecht is het burgemeester Aleid Wolfsen zelfs gelukt een nauwelijks ter zaken doende stadscolumnist volledig te slopen. De columnist had enkele ambtenaren met naam en toenaam genoemd en verantwoordelijk gehouden voor strafbare feiten. Toen de ambtenaren dat wilden aanvechten koos Wolfsen er niet voor onpartijdig te blijven, zoals je zou verwachten van een goede bestuurder, maar ging hij achter zijn ambtenaren staan. Tegen de oneindige hoeveelheid geld, juridische kennis, geduld, zitvlees en burgerhaat van de gemeente kon de columnist uiteraard niet op en de rechter veroordeelde hem tot rectificatie, later kwam daar een hoge dwangsom bij. De columnist in kwestie is inmiddels zo goed als failliet.
Het kan dus wel, actief de vrijheid van meningsuiting slopen. Je moet er alleen wel geld en tijd voor hebben en dat hebben de meeste mensen niet. Bovendien zijn Nederlandse rechters niet zo heel scheutig met meningsuiters bestraffen en is de schadevergoeding doorgaans zo minimaal dat het je meer kost dan het je oplevert. Het zullen dan ook vooral de grote bedrijven zijn die andere grote bedrijven, bijvoorbeeld concurrenten, voor de rechter slepen in een civielrechtelijke procedure.
Oude wet, nieuwe media
Terug naar de States. Want daar zijn de schadevergoedingen wel hoog en kan een rechter, blijkens het L.A. Times-artikel, wel makkelijk onder het recht van meningsuiting uit. De wet leent zich er kennelijk voor en dat zegt wel wat over de kloof tussen oude wetgeving en nieuwe vormen van communicatie. Internetters zijn tenslotte gewend om anoniem hun grieven online te gooien en vergeten daarbij dat ze ook anoniem gewoon aansprakelijk zijn. Bovendien is de internettaal hard: wie vroeger een ambtenaar wilde uitschelden moest een brief op de post doen, nu kan dat onbeperkt met een paar muisklikken. De wet houdt daar echter geen rekening mee.
Dat kon wel eens flinke problemen gaan opleveren voor een jonge generatie die niets anders gewend is, zoals ook de schrijver van het artikel suggereert. Jongeren doen niets anders dan elkaar bashen op het internet, maar volgens de wet is laster laster: of dat nou gebeurt door een kind van twaalf of een volwassene van 46.
Wrang toekomstbeeld
Het is een wrang toekomstbeeld: jongeren in de puberleeftijd die torenhoge boetes moeten betalen, fikse celstraffen uitzitten en een strafblad hebben omdat ze anoniem op het internet eens flink hebben uitgehaald naar de producent van een niet werkende game of de ouders van een ex-vriendin. Het is te hopen dat zulke excessen Nederland bespaard blijven maar het is nog meer te hopen dat beleidsmakers zowel in de VS als in Nederland eens gaan inzien dat teveel wetsartikelen totaal niet meer van toepassing zijn op deze tijd van nieuw mediale mogelijkheden. Dat geldt voor het auteursrecht maar ook voor de smaad- en lasterwetten. Tenzij we natuurlijk straks een complete generatie achter de tralies willen zien opgroeien omdat ze hun recht op vrije meningsuiting dachten uit te oefenen en de meeste weblogs hun toko wel kunnen sluiten omdat al hun vrij geuite meningen per definitie te smadelijk zijn.
