Mark Rutte is bezig aan zijn laatste act in de circustent, en hij weet het. De VVD-leider ziet zijn grote droom van een rechts kabinet in slow motion in duigen vallen en nu komt zelfs die andere droom, de premier leveren, langzaam in gevaar. Zuchtend stapt hij hoog in de top van de tent het wiebelige touw op terwijl Job Cohen, Femke Halsema en Alexander Pechtold vanuit de coulissen handenwrijvend toekijken.
De formeeropdracht van Rutte bestond tot nu toe uit drie pijlers. De eerste is dat de VVD de regering in moet. De tweede is dat er een VVD-premier moet komen, en de derde pijler is een forse hervormingsagenda die Nederland moest doen breken met de door centrum-links opgebouwde verzorgingsstaat. (Voor Rutte persoonlijk staat die laatste pijler overigens op één.) Door de blokkade van Wilders is de hervormingsmissie uit het zicht geraakt. Nu is het zaak de twee andere pijlers zeker te stellen en daarbij het VVD-geluid zo stevig mogelijk door te laten klinken in het regeerakkoord.
Beste kaarten
Dit alles indachtig weten de partijen in de Tweede Kamer dat Rutte in principe nog kan kiezen uit twee kwaden: Paars-Plus, met de PvdA, Groenlinks en D66, of een middenkabinet, bestaande uit VVD, PvdA en CDA, mogelijkerwijs aangevuld met Groenlinks en D66. (Groenlinks wil bij monde van Femke Halsema samen optrekken met de PvdA, en D66 en de Christenunie sluiten elkaar op sociaal-culturele gronden zo goed als uit.)
Hoewel Rutte voor de bühne natuurlijk doet alsof hij de beste kaarten in handen heeft en het initiatief naar zich toe trekt door een concept-regeerakkoord te schrijven, staat hij door zijn opdracht eigenlijk relatief zwak. Want als het nu wéér mis gaat, staat hij met lege handen en dan heeft hij heel wat uit te leggen aan zijn achterban. Bovendien loopt hij serieus de kans dat de koningin het dan ook wel zat is en gaat kijken of Job Cohen misschien een kabinet bij elkaar kan krijgen. Tegelijkertijd is de positie van Maxime Verhagen verzwakt door de grote interne strubbelingen bij het CDA. Hij móet nu de laatste poging aangrijpen om het CDA in veilig regeerwater te krijgen.
Troef
Bij dit alles komt ook nog eens dat (op Geert Wilders na) niemand wil dat nieuwe verkiezingen onvermijdelijk worden. Bij alle partijen is zo vlak na de laatste campagne het geld op. Daarnaast staat vooral het CDA er uiterst slecht voor in de peilingen – een extra complicatie voor Verhagen cum suis, en dus een extra drukmiddel voor zijn onderhandelingspartners.
De grote, gezamenlijke troef van Cohen, Halsema en Pechtold is dat ze samen Rutte kunnen laten struikelen en Verhagen ernstig in problemen kunnen brengen. Met een tot de zijlijn veroordeelde VVD en een leiderschapscrisis in het CDA – dat hoe dan ook in de regering moet om te overleven – komt zelfs een linkse coalitie van PvdA/SP/CDA/Groenlinks in beeld.
Open kaart
De sleutel voor Rutte om de formatie naar zijn hand te kunnen zetten is dat hij in zijn concept-regeerakkoord de PvdA, Groenlinks en D66 uit elkaar speelt en het CDA stevig aan zijn zijde houdt. Slaagt hij daar niet in, dan kunnen die drie partijen – mits zij gezamenlijk opereren – de formatie domineren. Dat, of Rutte speelt open kaart, stijgt boven de partijen uit en schrijft een ontwapenend regeerakkoord waar alle partijen waarlijk iets van zichzelf in kunnen herkennen. De winnaar van de verkiezingen heeft hoe dan ook heel wat te verliezen. Die realisatie zal de komende weken als een zwaard van Damocles boven de onderhandelingstafel hangen.
