Een keer per jaar nam cabaretier Wim Kan van 1954 tot 1982 met de Nederlandse bevolking het jaar door. Iedere Oudejaarsavond keken gezagsgetrouwe landgenoten met rode oortjes toe hoe Kan de politiek leiders van ons land collectief op de hak nam. Op het werk van wat cartoonisten na, was dit eigenlijk altijd de enige vorm van politieke satire in Nederland. Veel cabaretiers hebben deze traditionele oudejaarsconference overgenomen. Later hebben programma’s als Kopspijkers en Koefnoen er zelfs een wekelijks ritueel van gemaakt. Toch is de politieke satire in ons land vooral onschuldig en bijna aandoenlijk. Zeker als je deze vergelijkt met de politieke (zelf-)spot van de Verenigde Staten.
Tea-Party movement
Op 28 augustus vond de Restoring Honor rally plaats in Washington. Op deze gedenkdag van Martin Luther King’s befaamde ‘I have a dream’ -speech, bracht Fox News’ Glenn Beck conservatief Amerika bij elkaar ‘to restore the values that founded this great nation’. De link met Martin Luther King was toeval, volgens Beck, die claimde zich niet met Amerika’s Civil Rights Hero te willen vergelijken. Toch vond hij het toeval wel toepasselijk, want net als in de tijd van King moet ook nu een onderdrukt deel van Amerika strijden voor haar rechten. De blanke, conservatieve en christelijke Tea-Party movement dient immers het juk van onderdrukking door de socialistische, zwart-racistische moslim-president Barack Obama van zich af te werpen.
Glenn Beck’s retoriek, en eigenlijk de hele programmering van Fox News, is al jaren onderwerp van spot voor het linkse Comedy Central. Met Jon Stewart en Stephen Colbert heeft die omroep, in Nederland bekend van animatieseries en sitcoms, twee vooraanstaande politieke satirici in dienst die beiden een dagelijks programma op tv brengen. Stewart presenteert zich in zijn Daily Show als Left-Liberal Voice of Reason. Zijn oude secondant Colbert biedt in zijn spin-off The Colbert Report, uitgesproken op zijn Frans, vooral een persiflage van Glenn Beck en andere Fox News gezichten als Bill O’Reilly; die ooit het liberale Nederland als voorbeeld gebruikte om te illustreren naar welke poel des verderfs Amerika onder Democratisch bewind zou afglijden.
Rally to Restore Sanity
Natuurlijk konden Stewart en Colbert de rally van Beck niet onopgemerkt voorbij laten gaan. Onder de slogan ‘Take it down a notch for America’ kondigde Stewart voor 30 oktober zijn Rally to Restore Sanity aan. Colbert reageerde in perfect afgestemde harmonie met de aankondiging van zijn March to Keep Fear Alive. Gepland op dezelfde datum, want: ‘Now is the time to freak out for freedom’. De beide heren gaan echter verder dan alleen de Republikeinen in hun hemd te zetten. Ook Democraten en linkse media moeten er aan geloven. Stewart vraagt zich regelmatig af ‘how will the Democrats fuck up next’ terwijl Colbert graag alles ridiculiseert wat politiek correct is. De teneur bij beiden is vooral dat rechts wél bereikt wat je niet moet willen, terwijl links niet bereikt wat je wel moet willen. Heel Amerika wordt daarmee een spiegel voor gehouden.
Politieke satire is van grote waarde, juist in een tijd van toegenomen polarisatie. Zoals Hans Teeuwen het zo mooi verwoorde in Bimbo’s en Boerka’s:
‘Alles wat enige status heeft, heeft ook een vorm van macht en macht corrumpeert altijd. Het moet geridiculiseerd kunnen worden.’
Dat laatste blijkt in Nederland steeds vaker problematisch, hoewel de geseponeerde zaak van Gregoruis Nekshot hoopgevend is. Daarom wordt het tijd voor goede en scherpe satire. Want alleen dat kan verlichting brengen in de huidige politieke wanorde.
Adriaan Andringa is debattrainer, gespreksleider en politiek adviseur.
