Kabinet Rutte heeft traag studerend Nederland de oorlog verklaard – en traag studerend Nederland dit kabinet. Dat moet een turbulente strijd opleveren want er staat een hoop op het spel. Wie meer dan een jaar studievertraging oploopt, gaat per jaar 3000 euro extra betalen en raakt het recht op een OV-kaart kwijt. Ook de hogeschool of universiteit krijgt een boete van 3000 euro per student. De maatregel gaat per studiejaar 2011-2012 in waardoor protesten snel verzameld moeten worden in een poging dit naderende onheil af te wenden. Waarschijnlijk wordt het een klassiek debat over de centen terwijl de fundamentele vragen blijven liggen.
Studievertraging in het onderwijs
Trage studenten worden gestraft voor traag studeren en onderwijsinstellingen worden gestraft voor traag studeren. In precies dezelfde mate, als een keurig Salomonsoordeel. Traag studeren, het ligt aan de student en het ligt aan de onderwijsinstelling. Allebei even schuldig, allebei gaan straks gewoon keurig beter hun best doen dankzij een boete. Natuurlijk moet dit niet begrepen worden als een botte bezuiniging met de kaasschaaf. Er ligt ongetwijfeld een serieuze analyse aan ten grondslag. Maar wat is die analyse nou, waarom studeren veel studenten zo traag?
Tegenstanders schreeuwen natuurlijk moord en brand over verschraling van de kennisontwikkeling van de student. Hier staat de toekomst van onze kenniseconomie op het spel! De trage student wordt hier gestraft voor al zijn inzet in besturen, commissies, stages, ambitieuze bijbaan en uit de hand gelopen studentenonderneming. De trage student is immers een ambitieuze student, zo luidt ongeveer de retoriek die we de komende weken gaan horen.
Wat veel tegenstanders gemeen hebben is een groot vertrouwen in de trage student en formeel onderwijs als zodanig. Ten koste van alles moet de indruk vermeden worden dat veel trage studenten simpelweg geen ‘legitieme’ verklaring hebben voor hun studievertraging. Problemen van motivatie en zingeving worden doorgaans niet serieus genomen als redenen voor studievertraging.
Ook het onderwijs zelf mag het niet gedaan hebben. Ten koste van alles moet vermeden worden dat veel onderwijsinstellingen simpelweg geen passend antwoord weten te bieden aan de uitdagingen van de 21ste eeuw. Formeel onderwijs moet (hoger) opgeleiden voorbereiden op een snel veranderende en flexibele arbeidsmarkt. Dat is het probleem want formeel onderwijs doet dat tegenwoordig heel beroerd. De reden is dat formeel onderwijs vaak weinig doet om unieke competenties te ontwikkelen – alle retoriek over competentiegericht onderwijs ten spijt – terwijl het niveau van zuiver theoretisch onderwijs ook al afglijdt. Wat overblijft is vleesch noch vis.
Wantrouwen
De waarheid is dat er een aanzienlijke groep trage studenten is die geen indrukwekkend cv heeft opgebouwd naast de studie. Deze groep is zich goed bewust van het feit dat we allang het stadium gepasseerd zijn waarbij een hoger onderwijsdiploma een garantie bood op een baan. Het echte schandaal van deze bezuinigingen in het onderwijs is dat veel studenten – snel of traag, ambitieus of lui – geen overtuigend antwoord meer krijgen op de vraag: is studeren wel de beste manier om mijn talenten te ontwikkelen? Vormt een mastergraad nog wel langer een overtuigend bewijs van een universitair denkniveau? Het enige verschil is misschien dat snelle studenten die vraag gewoontegetrouw zichzelf weinig stellen. Hun midlife crisis komt later.
Wat steekt bij deze naderende bezuinigingen is vooral dat het kabinet Rutte laat blijken geen enkele rake visie te hebben over de oorzaken van studievertraging in het onderwijs. Door de pijn evenredig te verdelen tussen student en onderwijsinstelling geeft ze aan in beiden geen vertrouwen te hebben. Het is een deprimerende boodschap helemaal in lijn met datgene Frank Furedi, een Britse socioloog, al eerder vaststelde: breed gedeelde idealen van ‘levenslang leren’ en ‘kenniseconomie’ gaan inmiddels gepaard met een diep wantrouwen in formeel onderwijs. Toch hoeven harde bezuinigingen niet slecht uit te pakken voor (aankomende) studenten. Als onze kenniseconomie een fictie is die in stand gehouden wordt door papiertjes zonder waarde, dan is stoppen met studeren voor de trage student opeens helemaal zo’n gekke optie niet.
Eric Stam is debattrainer en gespreksleider. Politici en beleidsmakers raadt hij het boek Wasted: why education isn’t educating van harte aan.
