Sinds een paar weken zendt SBS6 op woensdagavond het programma Paranormale Kinderen uit. In dat programma zouden “paranormale” kinderen integere hulp krijgen om beter met hun paranormale gave om te gaan. Zelfverklaard medium Liesbeth van Dijk biedt die zogenaamd integere hulp. SBS6 bevestigt hiermee echter alleen maar de waanvoorstellingen van deze kinderen – we hebben immers geen enkele reden om te geloven dat het paranormale bestaat, en zelfs hele goede redenen om te geloven dat het paranormale niet bestaat. Het bevestigen van kinderen in hun waan is in onze ogen een risicovolle zaak.
Geestelijk welzijn
Weten de makers van het SBS6 programma dat het paranormale niet bestaat? Zelfs als ze het niet weten, zouden ze het toch moeten weten. Bij een programma over het geestelijk welzijn van kinderen moet je je natuurlijk zo goed mogelijk laten informeren. Als de makers zich hebben laten informeren, dan moeten ze weten dat alle wetenschappelijke gegevens erop wijzen dat het paranormale niet bestaat.
Dat de kinderen in een isolement zouden zitten omdat ze “paranormale gaven” hebben, zoals Liesbeth van Dijk beweert, is dan ook niet plausibel. Het lijkt ons eerder zo te zijn dat de kinderen als antwoord op een traumatische eenzaamheid wegvluchten in waanvoorstellingen. Uit onderzoek van Marjorie Taylor (1999) blijkt bijvoorbeeld dat het hebben van denkbeeldige vriendjes een positief coping-mechanisme is om met een isolement om te gaan. Het is daarmee veel waarschijnlijker dat “paranormale” ervaringen, zoals spreken met onzichtbaren, meer van doen hebben met een psychologische manier van een kind om met een isolement om te gaan, dan met “geesten van overledenen”.
Doel
Wil SBS6 die kinderen dan eigenlijk wel helpen? De show lijkt meer bedoeld om met frappante effecten à la Char Margolis en Derek Ogilvie aan te tonen dat het paranormale werkelijk bestaat. De effecten die de kinderen met hun “gaven” weten te bereiken zijn echter op volstrekt natuurlijke en normale wijze te verklaren.
Eén van die effecten kan men bereiken door een truuk die bekend staat als hot reading. In dat geval doet men alsof men de persoon die een reading van een ‘paragnost’ of ‘medium’ krijgt onbekend is voor dit ‘medium’. In werkelijkheid heeft men wel degelijk informatie over de persoon in kwestie. Als mensen nu denken dat het medium die informatie niet van tevoren had, dan bereikt men een sterk effect. Hoe kan het immers dat het medium weet dat X het geval was? Dat kan toch alleen maar door een geest verteld zijn? Dus geesten bestaan en het medium heeft een paranormale gave. Dit is het werkelijke format van het SBS6 programma en het heeft niets te maken met het integer helpen van kinderen.
Het geval Yoeri (13)
Laten we eens kijken naar de aflevering van 10 november 2010. Daar zien we zo’n geval van hot reading. Hoe kan het dat Yoeri, dertien jaar, weet dat zijn overleden opa een schotwond op zijn rug had? Niemand heeft het hem verteld, zegt zijn vader en zegt hijzelf. Dan moet de geest van opa het Yoeri wel hebben ingefluisterd. Yoeri kan dan ook in zijn hoofd met geesten van overledenen praten. En omdat hij dat kan is het relatief eenvoudig voor Yoeri om gedetailleerde informatie van zijn overleden opa te krijgen, zoals ‘Ik had bij leven een schotwond op mijn rug’. De geest van opa kwam met “iets concreets wat Yoeri nooit heeft kunnen weten”. Dit is de bijna niet te wissen indruk die dit geval op veel kijkers zal hebben gehad: Yoeri is paranormaal begaafd.
Toch blijkt Yoeri helemaal niet paranormaal begaafd. Er is namelijk een ander “medium” nodig om de informatie van opa over zijn schotwond op de rug door te geven aan hem. Het is niet Yoeri die met die concrete informatie komt, maar het SBS6-medium Liesbeth van Dijk. Zij zegt dat er in het geval van opa een pistool of geweer is dat afging. Vervolgens murmult Yoeri verbaasd dat hij daar niets van weet, maar dat het lijkt of zijn opa ooit een keertje beschoten is. Het effect op de vader van Yoeri is inmiddels overweldigend: ‘Mijn bewijs, wat ik zoek [voor de paranormale gave van mijn zoon], wordt hier geleverd’. Het effect op ons is veel eerder de urgente vraag: hoe kon Liesbeth van Dijk weet hebben van opa’s schotwond, aangezien zij Yoeri vertelt over het geweer?
Normale verklaringen
Het antwoord wordt voor de oplettende kijker in de aflevering zelf gegeven. In de hoogmoed van de programmamakers stelt de voice-over dat in de door de vader van Yoeri opgevraagde documenten uit het archief van Defensie inderdaad in kapitale letters te lezen valt dat opa is beschoten! Liesbeth van Dijk ziet het als bevestiging van de paranormale uitspraken, wij zien het als een bevestiging dat Liesbeth van Dijk al die tijd al wist dat opa beschoten is! Dat is hot reading.
Voor alle effecten en bijzondere ervaringen die in de show zitten zijn normale verklaringen te geven. Daarmee doet ook deze show niet wat men erin beweert: aantonen dat het paranormale bestaat. Wij denken dat de programmamakers dit ook wel weten en dat ze willens en wetens de kinderen in het programma stimuleren in hun waandenkbeelden om het programma aantrekkelijk te maken voor kijkers en sponsors. Dat is een vorm van misbruik van kinderen.
Dr. Herman de Regt en Dr. Hans Dooremalen zijn als wetenschapsfilosofen verbonden aan respectievelijk de Universiteit van Tilburg en de Universiteit van Tilburg & de Universiteit van Amsterdam. Ze zijn de auteurs van Wat een Onzin! Wetenschap en het Paranormale (Amsterdam: Uitgeverij Boom). Dit is deel 1 van een drieluik over SBS en paranormale kinderen.
