BNR’s buitenlandcommentator Bernhard Hammelburg zei wat veel experts al dachten na het recente lekken van duizenden cables door Wikileaks: de documenten bevatten niet veel nieuws. Lezers van Foreign Policy wisten al lang dat de Arabische oliesheiks zorgen hebben over een nucleair Iran, dat Burma ook bezig is met het ontwikkelen van kernwapens en dat de democratie in Rusland een farce is. Diplomaten, journalisten en politici leren hier dus eigenlijk niets nieuws. Het enige effect van Wikileaks, is dat het algemene publiek geconfronteerd wordt met alle nieuwtjes die ze in 2010 genegeerd heeft, omdat ze te druk was met kijken naar The Voice of Holland. Heeft Wikileaks dan wel enige, daadwerkelijke impact?
Het antwoord is ja: Wikileaks heeft een enorme impact. Die impact zit hem echter niet in de inhoud van de ‘geheimen’ die ze boven tafel krijgt. De impact zit hem in het proces van geheimzinnigheid. Niet voor niets is de meest gehoorde klacht van diplomaten nu dat ze “zo hun werk minder goed kunnen doen”. Ook de targets van Wikileaks zijn niet bezorgd over wat er gelekt wordt, maar over hoe dat lekken hun toekomstige werk verandert.
Kosten
Hoe dat werk verandert, kun je beredeneren door een transactiekostenanalyse te maken. Hierbij kijk je naar de kosten van het onderhouden van de informatienetwerken, die nodig zijn om geheimen daadwerkelijk geheim te kunnen houden. In een wereld waarin Wikileaks actief is, moeten verzenders van ‘geheime’ boodschappen veel meer moeite doen om hun boodschap te beschermen. Daardoor zullen die verzenders enerzijds minder boodschappen versturen, en anderzijds zal de inhoudelijke kwaliteit van de boodschappen afnemen. Immers, de moeite die wordt gestoken in het versleutelen van de boodschap, kan niet worden gestoken in het accuraat opschrijven van diezelfde boodschap. In een wereld waarin Wikileaks actief is, moeten ontvangers daarnaast ook veel meer moeite doen om de spaarzame boodschappen die ze krijgen, te decoderen. Hun kosten nemen toe omdat ze duurdere decoderingsmethodes moeten hanteren, omdat ze bovendien een groter risico lopen de verkeerde sleutel te gebruiken en omdat ze daardoor ook een groter risico lopen de eenmaal gedecodeerde boodschap niet goed te begrijpen.
Geheime communicatie wordt zo duurder, en dat is hoe Assange de wereld wil veranderen. Zijn hoop is dat elk informatienetwerk dat een samenzwering vormt, uit elkaar begint te vallen vanwege die toenemende kosten. In 2006 deed hij deze visie uit de doeken: een samenzwering die geen informatie meer uitwisselt, kan geen samenzwering meer zijn. Elk willekeurig lid weet niet meer wat een ander lid doet of waar hij/zij staat, en elk willekeurig lid krijgt niet meer de benodigde informatie die nodig is om de samenzwering in stand te houden. De samenzwering “herkent zichzelf niet meer” en valt uit elkaar.
Rubberhose
Nu Assange is opgepakt, lijkt het misschien alsof het gevaar voor de samenzweringen van deze wereld voorbij is, maar niets is minder waar. Assange heeft er zorg voor gedragen dat iedereen kan nadoen wat hij heeft gedaan. Iedereen kan een website bouwen. Een beetje programmeur kan Assange’s encryptie-programma Rubberhose downloaden en zelf gebruiken met een handige instructie. Iedereen kan googlen en daarmee documenten vinden die mensen niet goed beveiligd hebben. Iedereen kan op een computer rondsnuffelen, en dingen vinden die anderen geheim willen houden.
Lanchende Man
Assange is zodoende, net zoals de Lachende Man uit de Japanse anime-reeks Ghost in the Shell: Stand Alone Complex, een kopie zonder origineel. Voor elke omgelegde of gevangen Assange, springen er tientallen nieuwe tevoorschijn. En hoe meer Assange zelf in de media is, bijvoorbeeld vanwege het schandaal rondom een vermeende verkrachting, hoe meer mensen kennismaken met, en geïnspireerd worden door, zijn ideologie van radicale openheid. Zodoende heeft Assange een beweging in werking gezet die zijn weerga niet kent. Willekeurig welke samenzwering dan ook, zal vanaf nu extra op haar hoede moeten zijn. De échte impact van Wikileaks ligt dus niet in het huidige cablegate, maar in de vele cablegates die in de toekomst nog zullen volgen.
Daniël Schut werkt freelance als adviseur politiek debat via Polethecon.
