Een vriend van mij maakt zich zorgen. De voorbije jaren heeft hij me vaak verteld dat we met Geert Wilders een nieuw fascisme beleven. En dat het met Nederland helemaal de verkeerde kant uitgaat. Ik vind dat hij overdrijft en dat je voorzichtig moet zijn met historische vergelijkingen. Aan de andere kant: de geschiedenis herhaalt zich nooit letterlijk, dus waarom zou het fascisme 2.0. niet moslims boven joden plaatsen als de enemy you love to hate, en hoezo zou het niet kunnen: schreeuwen met een zachte g?
Ik heb een boek geschreven. Een boek over de vraag hoe je de wereld verbetert en zelf een leuk mens blijft. Of dat wordt. Mijn vriend vond het een goed boek. Maar hij miste iets en niet het minste: aandacht voor Wilders, en de alom aanwezige controverse tussen moslims en hun tegenstanders, tussen fundamentalisme en Verlichting. Mijn vriend had gelijk. Geen woord in mijn boek over Wilders, terwijl er toch heel wat namen vallen en er maar liefst vier continenten in worden bereisd.
Kopvoddentaks, Gaza en kutmarokkanen
Mijn antwoord was een vraag. Waarom moet ik spreken over Wilders als Wilders niet spreekt over wat ik belangrijk vind: het milieu, de kloof tussen arm en rijk, en – dat dus ook – je eigen inspanning om een beter mens te worden, voor jou en voor de wereld om je heen? Stuk voor stuk zaken waar ik de man uit Venlo nooit over hoor. Wellicht omdat het linkse hobby’s zijn. In plaats daarvan kan ik zijn agenda opdreunen als je me er middenin de nacht voor wakker maakt, uit een droom met heel veel nare beelden. “De minister heeft twee paspoorten, kunnen we haar wel vertrouwen?” “Het wordt tijd voor een kopvoddentaks.” “Er is een moslimsamenzwering die met behulp van politiek-correcte dhimmi’s het Vrije Westen overneemt… Nu de Gazastrook, straks Geuzenveld.” En dan de nachtmerrie: een dreigbrief voor Hirsi Ali, met een mes gekerfd in Van Goghs levenloze buik. Kutmarokkanen, ze juichen als in New York de Twin Towers ineenstorten. Negentien idealisten die bijna drieduizend mensen mee de dood in sleuren op een zonnige dinsdagochtend in september 2001.
Er zijn bijna tien jaar verstreken sinds dat moment waarop volgens sommigen alles veranderde. Onze publieke opinie wordt sinds 9-11 in elk geval gedomineerd door de strijd tussen gelovigen en ongelovigen, tussen degenen die zichzelf ‘verlicht’ achten en de vertegenwoordigers van de duisternis. “Je hoort bij ons of je hoort bij hen,” zo sprak een president die we hardnekkig proberen te vergeten. Dat is dan ongeveer het enige waarover beide partijen het eens zijn. Op bizarre wijze lijken bijvoorbeeld Wilders en zijn vijanden verslaafd aan elkaar. Of althans aan het gevecht dat hen verbindt. De verleiding is groot om eveneens partij te kiezen: vóór of tégen Wilders, maar hoe dan ook aangenaam verschanst in het eigen morele gelijk. En dan maar roepen, zo hard en kwetsend mogelijk.
Agenda van opgeklopte angst
Goede journalistiek kijkt op het juiste moment de verkeerde kant op, zo vertelde een wijs man me ooit. Of zei hij: goede journalistiek kijkt op het verkeerde moment de juiste kant op? Ik weet het niet meer. Hoe dan ook ben ik ervan overtuigd dat het in deze turbulente tijden de kunst is – voor journalistiek, maar meer nog voor politiek en eigenlijk voor ons allemaal – om te zien wat níet in het oog springt. Naar mijn mening zijn er veel urgentere problemen dan de agenda van opgeklopte angst die ons nu zo bezighoudt. De vernietiging van ons leefmilieu en de schaarste aan water, land en brandstof die hierdoor dreigt. De armoede waarin miljarden mensen leven, oog in oog met de rijkdom van elites. De onverschilligheid of afkeer die democratie oproept bij mensen die niet het gevoel hebben dat de democratie hun problemen nog oplost. Althans in Nederland, want in de Arabische wereld blijken massa’s moslims ineens juist het nodige te verwachten van diezelfde democratie. Ook weer zoiets waar ik Wilders zelden over hoor.
Ik heb dus een boek geschreven. Een boek over de vragen die mij boeien. Hoe je omgaat met je eigen cynisme, juist als je idealist wilt blijven. Op welke wijze je fraaie doelen met passende middelen bereikt, in plaats van alsmaar extremer te raken. Wat de magie van hoop is, niet als het gemakkelijk gaat maar juist als het tegenzit. En ik heb ervoor gekozen die vragen te beantwoorden met persoonlijke ervaringen en andermans verhalen, met denkers als Nietzsche en Plato, én met dank aan Theo Maassen, Monty Python en het Nederlands Elftal. Maar over Wilders spreek ik dus niet. Toch heb ik het gevoel dat ook hij wat aan dit boek zou hebben. Lees het, Geert.
Remko van Broekhoven is politiek filosoof en docent op de School voor Journalistiek in Utrecht. In een ander leven was hij militair, actievoerder en journalist. Vandaag verschijnt zijn boek Verbeter de wereld, begin om half elf: idealisme voor realisten.
