Zwarte Dauw – Rachel Visscher

Rachel Visscher is teruggegaan naar de geboorteplaats van haar vader. Daar bloeien nog steeds de vijf kerken, aan één waarvan hij zich als achttienjarige onttrokken heeft. Naast de Gereformeerde Kerk zijn dit de Christelijke-Gereformeerde Kerk, de Hersteld Hervormde Gemeente, de Hervormde Kerk en de Gereformeerde Gemeente. Allemaal kerken die als zwaar protestants te bestempelen zijn. Hier brengt de schrijfster een tijd door, zij praat met mensen, deelt hun dagelijks leven en interviewt ze. Dit levert een reeks schitterend geschreven portretten op.

Visscher verstaat de kunst om met een paar pennenstreken een levend persoon neer te zetten.

‘Hij slurpt de thee uit zijn kopje. Zijn dunne, witte haren zijn met water naar achter gekamd. De kam moet grove tanden hebben gehad; in het plukje haar zijn brede sporen getrokken.’

Zwarte dauw bestaat uit twee soorten verhalen, die elkaar afwisselen, Clair en Obscuur. In Clair verhaalt Visscher over haar eigen jeugd, en over haar ervaringen in het heden, nu ze terug in de stad is. In Obscuur staan de portretten, de verhalen over de mensen die ze in de stad leert kennen en hun manier van omgaan met het geloof. De stukken in Clair wekken de indruk meer fictie te zijn, hier lijkt een verhaal te beginnen, een plot te ontstaan. De ik-persoon reflecteert op haar ervaringen, vlucht naar haar eigen woonplaats terug, lijkt een ontwikkeling door te maken.

‘Vluchten is de makkelijkste weg. Die wil ik niet bewandelen. Ik wil terug. Zonder verder na te denken beginnen mijn vingers een bericht te typen. “Lieve Maria,” schrijf ik. “Dank voor de uitnodiging. Ik ben even weggegaan, maar ik kom weer terug. Ik vind bowlen leuk. Zie je volgende week.”’

Helaas wordt deze verwachting niet ingelost, waardoor deze stukken als los zand naast elkaar blijven staan en uiteindelijk zelfs gaan irriteren. Het eerste hoofdstuk kun je bij eerste lezing zelfs het beste overslaan, omdat het te weinig aansluit bij de krachtige portretten die volgen. En dat is jammer.

Maar daar tegenover staan de hoofdstukken Obscuur, en die zijn prachtig. Inkijkjes in een wereld die ik als katholiek opgevoed kind niet ken. Een zware, bedrukkende wereld waarin God geen genoegen neemt met berouw maar een leven in het geloof eist en geen garanties geeft op opname in de hemel. Ik heb het boek in één adem uitgelezen, maar vroeg me tijdens het lezen al af waarom het me zo boeide. Het voyeurisme? Je voelt als lezer dat de mensen die Visscher ontvangen hebben, dat oprechter trouw deden. Ze hebben zich laten zien zoals ze zijn, er zitten geen maskers tussen. De manier waarop Visscher ze beschrijft laat echter duidelijk voelen dat zij zelf hier met een dubbele agenda zit. Zij is geen neutrale observator, haar mening is gekleurd.

Het meest komt dit tot uiting in het soms overvloedig gebruik van bijvoeglijk naamwoorden in haar beschrijvingen. Visscher lijkt vaak precies te weten wat er in haar personages omgaat. Dit levert een ongemakkelijk gevoel op voor de lezer, je krijgt een inkijkje in de gedachten en gevoelens van mensen die ze misschien liever voor zichzelf zouden willen houden.

‘Als we aan de houten tafel zitten worden zijn ogen milder. De dominee van de Gereformeerde Gemeente overwint zijn wantrouwen. Hij is toch wel nieuwsgierig naar wie hem kom bevragen (…)’

Een fijnzinnig, literair debuut, zo omschrijft uitgeverij Augustus dit boek op de achterflap. Is dat het waarom het me zo bleef boeien? Het zijn inderdaad literaire teksten, maar ze vormen geen geheel en dat maakt dat het uiteindelijk niet meer dan een zedenschets is. Ik ben benieuwd wat er gebeurt als Visscher een roman schrijft.