Het schuwste dier – Eva Meijer

De inhoud vanHet schuwste dier is simpel. De in Engeland studerende ik-figuur reist na de zelfmoord van haar tante Sonja terug naar het Nederlandse H. waar haar familie woont. De roman beschrijft de week van haar verblijf. Ondanks de ik-vorm bestaat het boek vooral uit observaties van een buitenstaander die plotseling wordt teruggeworpen op het huis van haar ouders, haar familie en hun huisdieren.

‘Ik keek ernaar (de begrafenis – P.K)alsof ik geen deel uitmaakte van wat er gebeurde. Alsof ik de anderen wel kon zien en zij mij niet – of zij mij wel en ik mezelf ook, alsof ik in tweeën gedeeld was in degene die deed wat van haar verwacht werd en de toeschouwer.’

Er wordt ingezoomd op vele dagelijkse details om dan weer in vogelvlucht boven plaats en tijd uit te stijgen. Beide aspecten geven het boek een filmisch karakter.

‘Het werd later. Banken gingen open, bakkers waren open, mensen in het ziekenhuis hadden hun ontbijt allang gehad, mensen in kantoren dronken koffie, een koe met zachte oren en nog zachtere ogen werd gedood in een slachthuis. Ergens schreef iemand een brief die ze nooit op de post zou doen. Ergens anders liep iemand naar huis na een nacht zonder slaap, met een glimlach.’

Het thema van de dood dient zich op verschillende manieren aan. De ik-figuur ziet muizen tussen de rails op het perron lopen en vraagt zich af of de muizen daar wel eens door een trein overreden worden. Onderweg ziet ze de plek waar kennelijk een dodelijk ongeluk is gebeurd: een foto in een plastic insteekhoesje met daaromheen kaarsen in houdertjes en een knuffelbeer met een jasje aan. Overrompeld door de dood in haar familie, vraagt ze zich af hoe haar tante tot de zelfmoord is gekomen.

‘Ze was het al langer van plan. Misschien was de afstand tussen het van plan zijn en het doen eindelijk klein genoeg geworden om eroverheen te stappen, als het begin van een rivier (een rivier begint altijd ergens).’

De opvallende aanwezigheid van huisdieren in het boek is steeds weer een vorm van troost. Zij zijn er gewoon, geven een gevoel van veiligheid en bieden de mogelijkheid even aan het verdriet te ontsnappen.

Vanuit het denken over de dood komt de ik-figuur als vanzelf uit op vragen over de betekenis van het leven. Ze beseft dat ze leeft zonder dat de mensen die willekeurig haar pad kruisen zich daarvan bewust zijn. Het leven van de willekeurige anderen is op zijn beurt voor de ik-figuur ook niet meer dan een passerend beeld.

‘Het is vreemd dat mensen blijven bestaan als ik geen contact meer met ze heb en dat hun leven voor hen evenveel weegt als mijn leven voor mij…’

De eerste woorden in het boek zijn‘Het is aan jou.’ Die woorden kunnen de beslissing van tante Sonja betreffen maar ook een oproep aan de lezer zijn: Bedenk wat je met dit leven doet. De laatste woorden‘Na het einde komt het begin’ kan op het bestaan na de dood van tante Sonja slaan maar ook op de puls van het leven in het algemeen. Er is eindigheid in het leven maar ook steeds een nieuw begin.

Tussen de zaken rond de dood van tante Sonja, is de liefdesrelatie van de ik-figuur met een oude lerares van school een vluchtplek. Het gebeurt onverwacht en roept bij de ik-figuur een actief, indringend beschreven verlangen op naar leven. Een ander contrast met de dood is de verder niet uitgewerkte zwangerschap van haar 17-jarige nichtje.

‘Een kind is een nieuw begin. Er is licht, gras, en verjaardagstaart met kaarsjes.’

Wie Het schuwste dier (verwijst de titel naar de ik-figuur?) begint te lezen raakt meteen geïntrigeerd door de uiterst beeldende manier van schrijven. Veel van de gedetailleerde beschrijvingen van het dagelijks bestaan zijn raak en roepen onmiddellijke herkenning op. Het probleem is dat het er te veel zijn. Bijvoorbeeld de negentien regels over het vaatdoekje thuis.Soms breekt Eva Meijer even uit het realisme met een surreële fantasie maar dat zijn willekeurige incidenten.

Een zin als‘het verdriet lag naast me in bed als een ziekte’ laat zien dat de auteur in een enkele zin een diep gevoel indringend kan beschrijven maar ze componeert niet naar zo’n moment toe. Hierdoor blijft er afstand. Dat is jammer want zo staan de vele mooi beschreven observaties en vergelijkingen (‘Het draaide cirkels in mijn hoofd, als een kat die niet ging liggen’)te veel naast elkaar.

Ook de gedachten over het bestaan scheppen een verwachting. Maar wat Eva Meijer uiteindelijk met het boek wil duidelijk maken gaat jammer genoeg niet diep genoeg. Dat alles om je heen vervreemdt als je met de dood wordt geconfronteerd juist omdat het leven om je heen gewoon doorgaat, is niet voldoende. Na de week in Nederland is er voor de ik-figuur niet wezenlijk iets veranderd, lijkt het. Zelfs de liefdesrelatie is een passerende gebeurtenis. Misschien wil de auteur ook niet meer zeggen dan dat het leven gewoon voortrolt, wat er ook gebeurt. Aan het slot weet de 18-jarige ik-figuur nog steeds niet hoe het moet.

Als lezer blijf ik na al die gedachten en observaties toch een beetje met lege handen zitten.