Geld is ontstaan omdat het niet altijd praktisch is om berenhuiden tegen bessen te ruilen. “Doe mij dat klompje goud maar”, zei de aartsvader van onze Minister van Financiën, die toevallig ook de Jager heette. In die tijd moest iedereen nog als een drugsdealer met een goudschaaltje op pad om edelmetalen na te wegen. Uiteraard kwamen er al snel de eerste ripdeals. Knollen voor citroenen. Leer ons de mensen kennen. Daar was een mooie rol weggelegd voor keizers, koningen en pharao’s. Weeg het goud voor de onderdanen, en signeer het muntstuk met je conterfeitsel. Klinkende munt. Ogenschijnlijk een praktische en onschuldige maatregel. Wat bleek? Die plakjes goud, geld genoemd omdat de eindbaas de geldigheid garandeerde, representeerden nu waarde. Zo’n waardevol geldstuk werd al snel waardeloos gemaakt. Legeringen met steeds minder goud. Vergulde bronzen munten. Allerlei trucjes om geld te maken dat er niet was. De uitvinding van inflatie: de opblazing. Ook wel geldontwaarding genaamd.
Sinds die eerste dagen van economie zijn list en bedrog nooit meer ver weg geweest. Als de beer los is heeft de Jager het nakijken. Vroeg in de geschiedenis van het geld werd het verband tussen de waarde van het muntstuk en de waarde van het geld losgelaten. Vanaf dat moment was het een kwestie van vertrouwen. Op een gegeven moment kwamen er zelfs zogenaamde bankbiljetten in omloop: papiergeld. Hoefde de ezel niet meer te sjouwen met een onhandelbare schatkist.
Goud verdwijnt
Aanvankelijk was er geen onderscheid tussen de kostprijs van de munt (de intrinsieke waarde, ofwel de waarde van de grondstof, meestal goud of zilver) en de geldwaarde van het muntstuk. Eeuwenlang bleef dit verband tot op zekere hoogte bestaan. Ook voor papiergeld bestond een dekking in de vorm van een goudvoorraad die werd aangehouden door de centrale bank. In 1971 stortte dit systeem in. Omdat er niet langer een verband was tussen de goudvoorraad en de hoeveelheid geld die in omloop was kon het goud in de kluizen en kelders van de overheden verpatst worden. Legale diefstal, want formeel waren de mensen met geld eigenaren van dat goud. Maar dit is een spel waarvan de regels gaandeweg worden aangepast.
Een willekeurig burger die een briefje van vijftig Euro door de kleurencopier haalt en meermalen probeert uit te geven is strafbaar. Tenzij zo’n burger voor een bank werkt. Banken scheppen geld. Ze doen dat onder meer door tegen vergoeding geld uit te lenen. Met als gevolg dat het geld dat mensen bij de bank in bewaring geven weg is. Van de totale tegoeden bij banken is niet meer dan pakweg 5% daadwerkelijk beschikbaar. Het geld op onze salaris-, spaar- en betaalrekeningen is er niet. Als morgen 1 op de 10 Nederlanders zijn geld gaat opnemen is er sprake van een bankrun. Je krijgt al snel nul op je rekest. Sorry zegt de bank, we hebben je geld niet. Icesave, DSB, het zijn verhalen van alledag. Het kan morgen weer gebeuren. Toch zijn Scheringa en Wellink nog altijd op vrije voeten. Ondanks praktijken waar ooit fantasierijke straffen op stonden, zoals het in de mond gieten van kokend lood.
Geld verdwijnt
Het huidige economische en financiële systeem is niet meer gebaseerd op productie of op toegevoegde waarde, maar op het creëren van geld. Een goed voorbeeld is het Amerikaanse stimuleringsbeleid dat bekend staat als Quantitative Easing. Door het maken van schulden wordt geld minder waard, en kunnen schulden alsnog worden afgelost. Een hypocriet systeem dat zichzelf onderuit haalt. Het doet denken aan de bloeddorstige tijden van de Amerikaanse burgeroorlog, toen de helft van het geld in omloop vals was.
Een paar slimmerikken zeggen: doe mij dat klompje goud maar. ‘t Is immers een aflopende zaak met de Dollar, de Euro en de Yen. Nog eenmaal draait de inflatiecaroussel. De prijzen van edelmetalen worden opgedreven in de hoop op gratis geld: winst zonder het leveren van meerwaarde of maatschappelijke prestatie.
Na het geld wordt het goud, de olie en zelfs het eten kapotgespeculeerd. Een enkel zondebokje als Bernie Madoff mag boeten. Inmiddels maken niet alleen banken maar ook overheden zich schuldig aan pyramidespelen. De brave pensioenspaarders kunnen er over meepraten. Binnenkort staan we met lege handen. Geld is praktisch, een handig hulpmiddel voor een beschaafde maatschappij. Voor elk hulpmiddel geldt: als je het te lang misbruikt gaat het stuk.
Nog even en het geld zoals we het kennen kan op de mestvaalt van de geschiedenis.
