U kent ze vast wel: de lijstjes op internet waarin we kunnen zien waar we nu eigenlijk staan met ons Twitter, Facebook of desnoods Google-plus account. Deze laatste is misschien een aardig voorbeeld, omdat in het kielzog van dit snel groeiende nieuwe sociale netwerk er direct de eerste lijstjes en vergelijkingen de grond uit schoten. Het laat duidelijk zien dat we ons graag afmeten aan de ander, waar we staan ten opzichte van al die anderen die ook op zo’n netwerk zitten. Nergens is dat nu duidelijker dan op Twitter, waar lijstjes een steeds terugkerend fenomeen zijn en de manieren van interactie met elkaar inmiddels redelijk vast liggen.
Maar waar hebben we het over?
Aan de ene kant bestaan er de lijstjes die een simpele opsomming zijn. Twitter biedt haar gebruikers daar zelf de ‘list’ optie voor, maar ook daarnaast bestaan er talloze verzamelplekken waar je in lijstjes kunt zoeken naar alles van marketeers tot fietsers in een bepaalde regio. Dat is lekker duidelijk. Ingewikkelder zijn de lijstjes die een bepaalde rangschikking aanbrengen en ons zo willen laten zien wie de actiefste twitteraar is, of de interactiefste, de invloedrijkste, de meest trendsettende… Dit is uiteraard enorm interessant voor diezelfde marketeers, maar ook voor bijvoorbeeld marktonderzoekers. Rangschikkingen als deze helpen ons in theorie inzicht te verkrijgen in hoe de netwerken zelf functioneren.
Uiteraard is er een groot probleem bij het gebruiken van die lijstjes. Elke onderzoeker kan u vertellen dat het belangrijk is te weten wat je wilt onderzoeken en daarna hoe je dat dan onderzoekt. Want wat zeg je nu als je claimt te meten wie de actiefste personen zijn? Als je dan vast legt dat dat ‘aantal berichtjes is’ dan is het in ieder geval wel zo duidelijk waar we naar kijken. Het probleem is nu dat we bij deze lijstjes vaak niet dat inzicht hebben: wát wordt er nu precies gemeten? Daarnaast wenden we ons sowieso helemaal af van elke betekenis van de vergelijkingen en zien we het graag zoals we het zelf willen zien: een antwoord op de vraagt “Wie is de grootste?”. Op deze manier wordt de betekenis van de vergelijkingen verdraaid en zitten we eigenlijk maar een beetje in het wilde weg te analyseren, te vergelijken en te concluderen.
Beïnvloeden
Je zou het een ‘pervers effect’ van de lijstjes kunnen noemen: het instrument gaat het gedrag van de mensen beïnvloeden. Anders dan een relatief afgeschermd instrument dat door een onderzoeker gebruikt wordt, geven de lijstjes constante feedback over waar we staan. En dit wordt volop aangegrepen door allerhande ludieke, maar ook veel berekenender initiatieven om de waarderingen te beïnvloeden. Volledige pakketten aan profiel optimalisatie (om maar zo veel mogelijk volgers te trekken) kenden we al, maar nu volgen ook nog de tips en cursussen gericht op één ding: zo hoog mogelijk komen. Daarmee valt een deel van het voorspellende effect van tools als Klout weg.
De vergelijkingen keren zich als het ware in zichzelf en worden een op zich staande waardering, waar mensen elkaar helpen om binnen het systeem zo hoog mogelijk uit te komen. Het gevaar is duidelijk: we gaan steeds minder meten hoe we op Twitter met elkaar om gaan, maar steeds meer hoe goed we op waarderingen kunnen inspelen. Mensen met weinig volgers unfollowen, actief “grote” accounts aanspreken, mensen met lage scores niet aanspreken, het is allemaal niet zo wenselijk gedrag vanuit “natuurlijk Twittergebruik” bezien, maar wel handig om goed te scoren.
De lijstjes zijn met al deze bezwaren niet nutteloos, maar het is wel belangrijk om te beseffen waar we naar kijken. De meesten onder u zal dit ongetwijfeld worst wezen; we vinden het gewoon leuk om ons te vergelijken met anderen. Diegenen die wel ‘serieus’ zeggen bezig te zijn met dit soort rankings zouden er echter goed aan doen vaker met de kanttekeningen te schermen in plaats van scores op zich als absolute waarheid te presenteren; zo zijn ze namelijk helemaal niet opgezet.
Gyurka Jansen is wekelijks over internet te horen op Radio 1 en geeft training en advies over nieuwe media en marktonderzoek.
