Tijd voor een exclusief DeJaap-minicollege sociologie. Ergert u zich de afgelopen tien, twinig jaar, dertig jaar ook zo aan de opkomst van de zogenaamde ‘eetloper’? De eetloper is iemand die op het station bij de AH To-Go een maaltijdsalade bestelt of een hamburger met friet van de Febo haalt. En dat vervolgens op straat opeet. Gewoon alsof het de doodnormaalste zaak van de wereld is. Dit terwijl we allemaal weten dat eten op straat onbeschaafd is. Dat doe je niet. Eten vereist intimiteit; met rituelen en gedragsregels. Daarom vandaag de vraag: waarom voelt de eetloper vandaag de dag geen schaamte meer?! Met een antwoord op die ronkende vraag vulde De Groene Amsterdammer deze week maar liefst vier(!) van haar beschaafde pagina’s. Welnu, de theorie is dat er ooit een socioloog was met de naam Norbert Elias en die had een theorie genaamd ‘het civilisatieproces’. Erudiet he, dat Elias op de burelen van De Groene Amsterdammer nog altijd gelezen wordt? In zijn theorie gingen steeds meer mensen met mes en vork eten, dat is wat sociologen een ‘gezonken cultuurgoed’ noemen. Ook klootjesvolk ging in de loop der tijden dus enigszins beschaafd eten – ik zeg enigszins want alles is relatief, dat begrijpt u.
Welnu, tegenwoordig zijn er steeds meer ‘eetlopers’. Hier is volgens De groene onmiskenbaar sprake van een normverschuiving. Een verstoorde emotionele huishouding kan het niet zijn want daarvoor zijn de eetlopers inmiddels met teveel. En omdat eten voor de eetloper alleen maar een behoeftebevrediging is, en niet iets intiems, moet hier volgens de auteur van De Groene – Xandra Schutte, tevens de hoofdredacteur – wel sprake zijn van wat hedendaagse sociologen noemen een ‘opborrelend cultuurgoed’. Daarvan is sprake als geen beschaafde norm van boven wordt gesteld; onbeschaafd gedrag van ‘de onderkant’ borrel naar boven.
De aso’s
Voila; daarom zitten we vandaag de dag weer opgescheept met al die schaamteloze eetlopers. Zeg maar tegen de intimiteit en de rituelen van het eten; ergens aan de ‘onderkant van de samenleving’ heeft anoniem en onopgevoed tuig ervoor gezorgd dat de moderne mens een eetloper is geworden. Daarom is het wel teleurstellend dat Schutte in De groene nergens de opkomst van deze gewoonte bespreekt. Wie begon er ooit mee, en hoe is het eetlopen vervolgens ‘naar boven geborreld’? Het kan natuurlijk ook zo zijn dat het lopend eten ergens anders ingang heeft gevonden dan Schutte vermoedt. Wellicht heeft Schutte, omdat zij lopend eten onbeschaafd vindt, maar geconcludeerd dat het ‘opgeborreld’ moet zijn en niet ‘gezonken’.
Ik heb er geen onderzoek naar gedaan, maar hey, dat heeft Schutte ook niet gedaan. Wel heeft Elias’ civilisatietheorie heel weinig te maken met de opkomst van de eetloper. Want waarom is de eetloper gaan eten én lopen tegelijkertijd? Een gebrek aan tijd en woon-werkverkeer per trein? Dat is toch zeker een verschijnsel dat in eerste instantie ook ervaren werd door hoogopgeleide professionals die laveerden tussen stad en suburb. Mensen die zich voor hun collega’s op kantoor best wel weten te gedragen, soms zelfs met mes, vork én stokjes overweg kunnen, maar die na werkdagen van tien, twaalf uur de verleiding van een snelle snack toch wel eens niet kunnen weerstaan. Zou het zijn omdat onderweg eten scoren zo lekker goedkoop is? Alleen als je veronderstelt dat eten uberhaupt goedkoper is geworden want een maaltijdsalade bij de AH To Go is nog altijd duurder dan dezelfde maaltijdsalade bij een gewone Albert Heijn.
Verloren intimiteit
De verloren gegane ‘intimiteit van het eten’ en het daarmee gepaard gaande verlies aan rituelen en gedragsregels kan evengoed verklaard worden aan de hand van de invloed van de tegencultuur van de jaren ’60 waardoor waarden als ‘authenticiteit’ en ‘jezelf zijn’ gemeengoed zijn geworden. Een culturele revolutie waarbij intellectuelen en hoogopgeleiden een grote rol hebben gespeeld. Hippies die gingen picknicken in het park, in het openbaar, daar ging het eigenlijk al mis. Die hippies verzetten zich namelijk tegen rituelen en gedragsregels in het algemeen. Zij snapten in ieder geval één aspect van Elias’ civilisatietheorie, namelijk dat mensen zich deels ook beschaafd gedragen niet omdat het beschaafd is, maar om je als beschaafd te onderscheiden. Die culturele revolutie heeft wellicht ook bijgedragen aan de opkomst van de eetloper. Maar dat zal Schutte vast niet bedoelen met ‘een opborrelend cultuurgoed’ vanuit ‘de onderkant van de samenleving’?
Huiswerkopdracht voor deze week: interview drie eetlopers. Denk aan vragen zoals: komt de eetloper wel eens in een restaurant? Eten ze dan wel met mes en vork? Kan de eetloper zelf ook koken? Hoeveel ingrediënten gebruikt de eetloper daarbij? Uit het blote hoofd of met een kookboek?
Eric Stam heeft lang geleden geconstateerd dat Het Civilisatieproces van Elias ruim 800 pagina’s telt en niet gelezen hoefde te worden.
