Afgelopen weekend was ik voor een serie reportages in de Centraal-Mexicaanse deelstaat Michoacán. Ik bezocht er het plaatsje Cherán, schitterend gelegen tussen de bergen. Maar Cherán is geen toeristenplaatsje. Afgelopen april gooiden de bewoners de burgemeester en de lokale politie de stad uit en besloten een comité van zelfbestuur op te richten. Dit omdat de bosrijke omgeving van Cherán de laatste jaren op grote schaal wordt vernietigd door de lokale criminele groep La Familia Michoacana. Deze wat bizarre, quasi-religieuze drugsbende heeft zich recentelijk toegelegd op de illegale houtkap, met alle gevolgen van dien.
De gemeente Cherán is 270 vierkante kilometer groot, ongeveer zo groot als Bonaire. 80 procent van alle bossen in de omgeving zijn sinds 2008 door La Familia weggekapt. In een gemeenschap als Cherán, waar het bos van levensbelang is, heeft dat dramatische gevolgen: bodemerosie brengt de watervoorziening in gevaar, flora en fauna worden vernietigd en doordat de houtkappers niet ongewapend op pad gaan, zijn er sinds april zo’n tien doden gevallen in gevechten met woedende bewoners van Cherám.
Outbranching
Behalve door middel van houtkap terroriseert La Familia de gemeenschap al langer, vooral door ontvoeringen (met gemiddeld 15.000 euro losgeld een lucratieve bezigheid) en door lokale bedrijfjes af te persen. De Cheranos beschuldigen de burgemeester en politie ervan door La Familia te zijn omgekocht en de bad guys ruim baan te geven. Nu wordt alle toegang tot Cherán streng gecontroleerd door gemaskerde locals die geïmproviseerde controleposten op de toegangswegen hebben opgezet. Met van de politie in beslag genomen wapens patrouilleren de Cheranos de omliggende heuvels, waakzaam voor indringers die willen blijven kappen.
Houthandel is geen business die direct met de Mexicaanse drugsbendes wordt geassocieerd. Binnen- en buitenlandse media hebben de neiging bij de georganiseerde misdaad de focus wat eenzijdig op de drugshandel te leggen, maar in de praktijk doen de kartels veel meer dan drugs alleen. Ook ontvoeringen, afpersingen, autodiefstal, prostitutie, het uitbaten van casino’s, het aftappen van oliepijpleidingen, witwassen van (drugs)geld en dus ook illegale houtkap behoren tot hun activiteiten. Een boze inwoner van Cherán vertelde me dat La Familia Michoacana als losgeld voor ontvoeringen steeds vaker de eigendomspapieren van stukken land eist, om daar aguacate (waar guacamole van wordt gemaakt) te verbouwen. Ook reguliere landbouw is blijkbaar een geldbron voor de bendes.
Zaligmakend
De ironie wil dat outbranching van de kartels een gevolg lijkt te zijn van het relatieve success van de intensieve bestrijding van de kartels. De zuidgrens van de Verenigde Staten wordt steeds beter gecontroleerd, waardoor het steeds moeilijker wordt om smokkelwaar aan de andere kant te krijgen. De kartels zoeken daardoor steeds meer naar andere lucratieve bezigheden. Het paramilitaire moordcommando Los Zetas specialiseert zich in ontvoeringen (met alle gruwelijke gevolgen van dien), het oeroude en machtige Sinaloa Kartel doet zijn bijnaam ‘Maffia van Sinaloa’ eer aan door miljoenen aan ‘bescherming’ te innen van bedrijven. Drugs zijn niet meer zaligmakend.
Het Mexicaanse leger heeft de afgelopen twee jaar bovendien behoorlijk wat drugsbazen kunnen arresteren of liquideren. In Michoacán en Guerrero heeft dat geleid tot fragmentatie van lokale groepen. Na de dood in 2009 van Arturo Beltrán-Leyva is het Beltrán-Leyva Kartel uit elkaar gevallen in meerdere kleine groepen, die op lokaal niveau steden als Acapulco proberen te ‘veroveren’. In Michoacán is La Familia Michoacana deels bezweken na de arrestaties van een aantal leiders van de groep. Een deel van La Familia heeft zich afgescheiden en is verder gegaan als de al helemaal bizarre Caballeros Templarios (Ridders van de Tempelorde).
Wellicht moeten we daarom afstappen van de term ‘drugskartel’. Nog afgezien van het feit dat het woord ‘kartel’ in principe niet klopt (de drugshandel in Mexico is juist een keiharde concurrentiestrijd), zijn de bendes steeds meer brede, multinationale criminele organisaties geworden. Het criminaliteitsprobleem in Mexico evolueert. Onze manier van ernaar kijken moet dat ook.
